دشواری‏های عصر غیبت

خدای متعال برای هدایت انسانها، ائمه علیهم السلام را معرفی فرموده است تا مردم با مراجعه به ایشان، از گمراهی نجات یافته به سعادت ابدی برسند:

«وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ ». [1] .

و به تحقیق برای ایشان پیوسته سخنان را رساندیم ؛ شاید متذکّر شوند.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می‏فرماید : «منظور از این آیه : فرستادن امامان در پی یک‏دیگر است». [2] .

این از بزرگترین نعمت‏های خدا بر انسانهاست ؛ چراکه تنها وسیله هدایت، وجود مقدس چهارده معصوم علیهم السلام اند و امّت اسلام این سعادت پر افتخار را داشت که با سیزده نفر از این بزرگواران زندگی کند و از محضر آنها بهره‏مند گردد.

اگرچه اسرار غیبت امام عصر علیه السلام برای ما به طور کامل روشن نشده و طبق روایاتی که در این خصوص آمده است علّتِ آن پس از ظهورِ خود آن حضرت مشخص می‏گردد، یکی از حکمت‏ها و اسراری که برای آن ذکر شده است خشم گرفتن خداوند بر مردم و امّت قدر ناشناس پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است.

نعمت حضور ائمّه علیهم السلام فضل بزرگی از طرف خدا بر انسان‏هاست که متأسّفانه به خاطر معاصی خود و قدرناشناسی، از آن محروم گشته‏اند.

دین نگهداری

در برخی روایاتی که از وجود مقدّس حضرت رضا علیه السلام وارد شده، آن حضرت یکی از علل غیبت و تأخیر ظهور حضرت مهدی علیه السلام را «آزمایش و امتحان» مردم می‏دانند. از مجموع اخبار وارد شده در این زمینه چنین برمی‏آید که امتحان غیبت امام عصر علیه السلام یکی از دشوارترین امتحانات الاهی است. [3] .

دشواری این امتحان به حدّی است که حتی معتقدان به امامت و ولایت هم در آن آزمون مصون از لغزش نخواهند بود. اساساً این امتحان برای امامت باوران است، و دیگران قبل از این رتبه، امتحان خود را داده‏اند. اکنون در زمان غیبت آخرین پیشوا، خداوند می‏خواهد ثابت قدمها را از افراد سست ایمان وسطحی‏نگر جدا سازد.

آدمی باید در اعتقادات خود بسیار استوار باشد تا در اثر این سختی‏ها و ناملایمات، نلغزد و در عقاید خویش سست نشود. ضمناً از پیشوایان خود سپاسگزار باشد که قبل از آن که زمان غیبت فرا رسد، خطرات و لغزشگاههای آن دوران را گوشزد کرده‏اند.

دشواری امتحان از این جهت است که انسان به گونه‏ای اعتقاداتش را از دست می‏دهد که خودش هم متوجه نمی‏شود. این مطلب، احتیاج به مدت زمان زیادی هم ندارد، بلکه یک صبح تا غروب برای بی‏دین شدن کفایت می‏کند! [4] .

امام هشتم علیه السلام در بیان شیوائی در توصیف و تبیینِ برخی از فتنه‏هایی که دامنگیر مردم می‏شود می‏فرمایند :

«لابُدَّ مِنْ فِتْنَةٍ صَمّاءَ صَیْلَمٍ، تَسْقُطُ فیها کُلُّ بِطانَةٍ وَوَلیجَةٍ، وذلکَ عِنْدَ فِقْدانِ الشّیعة الثالثَ مِنْ وُلْدِی ؛ یَبْکی عَلَیهِ أهلُ السَّمَاءِ وَأهْلُ الأرْضِ وَکُلُّ حَرِیٍّ وَحَرّان، وکُلُّ حَزِینٍ لَهْفَان». [5] .

فتنه‏ای کور (خیلی مبهم و پیچیده) در راه است و ناگزیر فرا می‏رسد که هر خودی و دوست نزدیکی را سرنگون می‏کند. این فتنه زمانی است که شیعیان، سوّمین امام از نسل فرزندم را گم کنند، اهل آسمان و زمین و هر زن و مرد دلسوخته وهر غمگین واندوهناکی بر او (مهدی علیه السلام) می‏گرید.

حضرت رضا علیه السلام از «فتنه» خبر می‏دهند. «فتنه» به معنای امتحانی است که انسان را می‏فریبد و هرکس ممکن است در مقابل جاذبه شدید آن، کشیده شود و بلغزد. به علاوه در بیان دشواری این امتحان تصریح فرموده که این فتنه «صمّاء صَیلَم» است. («صَمّاء» یعنی «کر» و «صیلم» به معنای «شدید» است) ؛ یعنی این امتحان چنان سخت و نامعلوم است که دوستان و خواص را هم بر زمین می‏زند و همه در معرض سقوط و انحراف قرار می‏گیرند.

امام هشتم علیه السلام این زمان را زمان گریه اهل آسمان و زمین دانسته‏اند. دوره‏ای که اهل درد، از گم کردن امام زمانشان، غمگین وافسرده خاطرند، شادی و خوش‏حالی نمی‏بینند ؛ چون غم امام غائب از دل ایشان بیرون نمی‏رود و زندگی آنها با غم و اندوه بر غیبت امام زمانشان عجین است. لذا در پی خوش‏حالی‏های اهل دنیا نیستند و در شادی‏ها و جشن‏ها، دلِ سوخته آنها التیام نمی‏یابد.

علی بن موسی الرضا علیه السلام سپس فرمودند :

«... کَمْ مِنْ حَرِیٍّ مُؤمِنَة وکَمْ مِنْ مُؤمِنٍ مُتَأَسِّفٍ حَیرانَ حَزینٍ عِنْدَ فِقدانِ الماءِ المَعین! کأنّی بِهِم آیِسٌ، کانُوا قد نُودُوا نِداءً یُسْمَعُ مِنْ بُعْدٍ کمایُسْمَعُ مِنْ قُرْبٍ، یَکونُ رَحمةً عَلَی المُؤمِنین وَعَذاباً عَلَی الکافِرینَ». [6] .

... چه بسیارند زنها و مردهای مؤمن که در گم کردن «ماء مَعین» دل سوخته و اندوهناک و سرگردان و ناراحت‏اند! گویی آن‏ها را می‏بینم که در بدترین وضعیّت نومیدی هستند. (در هنگام ظهور) آنها را صدا می‏کنند، با صدایی که از دور - همچون نزدیک - شنیده می‏شود که این ندا برای مؤمنان رحمت و برای کافران عذاب است.

این اوصاف حال شیعه دلسوخته، هنگام گم کردن «ماء مَعین» است و حزن و اندوهی که برای محروم ماندن از این آب گوارا دارد.

دردِ شیعه این است که این ماء مَعین چرا غائب شده است؟! چرا وقتی بخواهند دیگران را به سوی امام عصر علیه السلام متوجه سازند باید نشانی «بئر مُعطّله» [7] را بدهند؟! [8] .

با این همه، در عین ناامیدی، در زمانی که گمان نمی‏رود و با محاسبات عادی قابل پیش‏بینی نیست، به صورت ناگهانی ندای ظهور سر داده خواهد شد و یاران با وفای آن حضرت فرا خوانده می‏شوند. این ندای ملکوتی، دلهای اندوهناک و سوخته مؤمنان را تسلّی می‏بخشد و سبب عذاب کافران می‏گردد.

دین تراشی

امام رضا علیه السلام به نقل از رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم می‏فرمایند :

«زمانی بر مردم می‏آید که دل مؤمن در درونش آب می‏شود ؛ چنان که سرب در آتش ذوب می‏گردد و این بدان جهت است که گرفتاریها و بدعت‏هایی در دینشان می‏بینند ؛ ولی قدرت دگرگونی آن را ندارند». [9] .

شک و تردید

فراز و نشیبهای دوران غیبت، گوهرهایی را که در وجود منتظران واقعی نهفته است ظاهر و استعدادهای نهانی آنان را آشکار می‏سازد.

از طرف دیگر بسیاری از افراد سُست ایمان، دچار شکّ و تردید گردیده از آن حضرت روی برمی‏گردانند.

امام رضا علیه السلام از انکار مردم و شک آنها نسبت به وجود مقدس امام عصر علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نقل می‏کنند که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود :

سوگند به خداوندی که مرا به حق برانگیخت، فرزندم قائم با عهد و پیمانی که خداوند با من بسته است، غیبت می‏کند، تا جایی که اکثر مردم می‏گویند : خداوند نیازی به آل محمّدعلیهم السلام ندارد، و گروهی نیز در ولادت او شک می‏کنند. [10] .

گسستن روابط

امام رضا علیه السلام فرمود :

مردمان را فتنه‏ای کوبنده و آشوبی کمرشکن خواهد بود، که پرده‏ها برداشته می‏شود و دوستی‏ها و خویشاوندیها از بین می‏رود و این هنگامی است که سومین امام از نسل فرزندم از دیده‏ها ناپدید شود. [11] .

پناه ‏جویی

حسن بن فضّال گوید :

امام رضا علیه السلام فرمود : «گویی می‏بینم، که شیعیان به هنگام رحلت سوّمین فرزندم (امام حسن عسکری علیه السلام) در طلب پناهگاهی هستند ؛ ولی آن را نمی‏یابند.»

پرسیدم : چرا؟ ای فرزند پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم.

فرمود : «زیرا امامشان از دیده‏ها پنهان است.»

پرسیدم : چرا پنهان است؟

فرمود : «زیرا (نخواسته است زیر بار هیچ حکومتی باشد و) هرگاه با شمشیر قیام کند، بیعت اَحَدی بر گردن او نباشد». [12]

*********

[1] قصص 51:28.

[2] تفسیر برهان، ج3، ص229، ح1.

[3] در این زمینه، به کتاب ارزنده منتخب الاثر، بابهای 27 و47، فصل 2 مراجعه شود.

[4] بحارالانوار، ج52، ص101، ح2.

[5] بحارالانوار، ج51، ص152، ح2.

[6] عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص6.

[7] این اصطلاح برگرفته از آیه 45 سوره مبارکه حج می‏باشد.

[8] با مراجعه به تفاسیر اهل بیت علیهم السلام می‏بینیم که در تفسیر «بئر مُعَطَّله» فرموده‏اند : «کَم مِنْ عالِمٍ لا یُرجعُ إلیه ولا یُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ». [کنز الدقائق 531:6 بنقل از مجمع البیان] عالِم به چاه آب تشبیه شده که از آن مادّه حیات استخراج می‏شود و مراد از معطّل و بدون استفاده ماندنِ چاه آب، مراجعه نشدن به عالِم و بهره نبردن از علم اوست.

[9] وسایل الشیعه، ج16، باب 5، ص140.

[10] مسند الرضا علیه السلام‏ج1، ص228.

[11] بحارالانوار، ج52، ص152، ح2.

[12] بحارالانوار، ج51، ص152، ح1.

آفتاب در نگاه خورشید - مرتضی طاهری عهد