ابدال یا پیشکاران امام زمان (عجّ)(مبحث اول)
دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر×× کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست
گفتم که یافت می نشود، گشته ایم ما×× گفت آنچه یافت می نشود، آنم آرزوست
مدخل
بر اساس برخی روایات و احادیث اسلامی، گروهی از مردم جزو «ابدال» هستند؛ یعنی آنهایی که هرگز زمین از وجود پربرکتشان خالی نمی ماند.
بدین جهت، برخی می پرسند که اینان چه کسانی هستند، چند نفرند، از کدام شهر و دیار می باشند، ویژگی های آنان کدام است، در کجا زندگی می کنند، و آیا در زمان غیبت امام مهدی علیه السلام نقشی دارند یا نه؟
ابدال کیانند؟
در این که ابدال چه کسانی هستند، نظرها متفاوت است که ذیلاً اشاره می شود:
1. جانشینان پیامبران
یک نظر این است که ابدال، اوصیا و جانشینان پیامبران هستند، که پس از آنها زندگی می کردند! خالد بن هیثم فارسی گوید: به امام رضاعلیه السلام عرض کردم: مردم گمان دارند که در روی زمین گروهی به نام ابدال وجود دارند، اینان کیانند؟
حضرت در پاسخ فرمود: «راست گفتند، منظور از ابدال، همان اوصیا و جانشینان هستند که خداوند پس از مرگ و رحلت هر پیامبری، آنها را بدل و جانشین او قرار می دهد تا این که به حضرت محمّدصلی الله علیه وآله آنها را خاتمه داد.»
2. امامان معصوم علیهم السلام
عقیده دیگر این است که منظور از ابدال، امامان معصوم هستند. محدّث بزرگوار، شیخ عبّاس قمی می نویسد:
«از دیگر روایات نیز به دست می آید که منظور از ابدال، امامان معصوم هستند.»
3. یاران خاصّ امامان
به باور عدّه ای ممکن است ابدال بر گروهی از یاران خاص و مقرّب امامان معصوم اطلاق شود. چنانچه محدّث بزرگوار به این موضوع اشاره کرده و می فرماید:
«نیز احتمال دارد که یاران خاصّ امامان معصوم باشند.»
4. گروهی از صالحین
نظریّه بعدی این است که ابدال گروهی از صالحان هستند که هرگز زمین از وجود آنها خالی نمی گردد. چنانچه علاّ مه طریحی در این باره می نویسد:
«الأبدال قوم من الصّالحین، لاتخلو الدّنیا منهم، اذا مات واحداً بدّل الله مکانه آخر؛ ابدال گروهی از مردم صالح و نیکوکاری هستند که هرگز زمین از وجود آنان خالی نمی گردد، و هرگاه یکی از آنها بمیرد، خداوند فرد دیگری را به جای او قرار می دهد.»
5. پیش خدمتان امام زمان علیه السلام
احتمال پنجم این که ابدال بر گروهی از پیشکاران امام زمان علیه السلام اطلاق می شود که در زمان غیبت آن حضرت بوده و هرگاه یکی از این افراد از دنیا برود، دیگری جای او را می گیرد. چنانچه علاّ مه مجلسی از امام محمّدباقرعلیه السلام نقل کرده که فرمود:
«لابدّ لصاحب هذا الأمر من عزله و لابدّ فی عزلته من قوّة و ما بثلاثین من وحشة؛ به ناچار برای صاحب این امر غیبتی هست و در آن غیبت قدرت و قوّتی برای او لازم است که در آن زمان به وسیله سی نفر از همراهان، از وحشت و تنهایی بیرون می آید.»
کدام نظر، صحیح تر است؟
گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمی توان جزم به یک احتمالِ بخصوص پیدا کرد امّا برخی شواهد و مؤیّدها وجود دارد که با ضعیف بودن برخی از این احتمال ها، برخی دیگر از قوّت بیشتری برخوردار خواهد بود.
مرحوم محدّث قمی با ابراز تردید از این که شامل امامان معصوم علیهم السلام باشد، فرموده:
«در دعای روایت شده از امّ داود که از امام صادق علیه السلام - در نیمه رجب - وارد شده، دلالت دارد که ابدال غیر از امامان هستند، اگرچه صراحتی در این خصوص ندارد و ممکن است حمل بر تأکید باشد.»
و دعای مورد نظر این است که حضرت می فرماید: «الّلهمّ صلّ علی الأبدال و الأوتاد و السیّاح و العباد و المخلصین و الزهّاد و أهل الجدّ و الاجتهاد و اخصص محمّداً و أهل بیته بأفضل صلواتک و أجزک کراماتک».
بعید نیست احتمال پنجم با عنایت به روایت امام محمّدباقرعلیه السلام - که در این خصوص نقل گردید - تقویت شود؛ یعنی ابدال همان گروه سی نفری پیش خدمتان امام عصر هستند که تا روز ظهور، هر یک از این عدّه کم شود، خداوند شخص دیگری که اوصاف و ویژگی های معیّنی را داشته باشد، به خدمت امام مهدی علیه السلام بگمارد.
ابدال چند نفر هستند؟
امّا این که ابدال چند نفر هستند، باید گفت: در بین روایات، اختلاف هست و تعداد آنها بین سی تا هشتاد نفر بیان شده است که در اینجا به آن روایات می پردازیم:
1. سی نفر - احمد بن حنبل در مسند خود از عبادة بن الصّامت، از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال فی هذه الامّة ثلاثون مثل ابراهیم خلیل الرّحمان - عزّ و جلّ - کلّما مات رجل، أبدل الله تبارک و تعالی مکانه رجلاً؛ ابدال در این امّت سی نفر هستند، همانند حضرت ابراهیم خلیل الرّحمان و هر یک از اینان که بمیرد، خداوند فرد دیگری را جایگزین می کند.»
2. چهل نفر - طبرانی در المعجم الکبیر از ابن مسعود، از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل می کند که فرمود: «لایزال اربعون رجلاً من امّتی قلوبهم علی قلب ابراهیم یدفع الله بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال؛ پیوسته چهل نفر هستند که قلبشان همانند قلب ابراهیم است. خداوند به وسیله آنها بلاها را از اهل زمین دور می گرداند که به آنان «ابدال» گفته می شود.»
3. شصت نفر - مرحوم محدّث قمی در سفینة البحار از ثعلبی، از مردی از اهل عسقلان در دیداری که با الیاس داشته، از او می پرسد که ابدال چند نفر هستند؟
حضرت در پاسخ می فرماید: «شصت نفر می باشند.»
4. هفتاد نفر - فخرالدّین طریحی آورده است: «الأبدال قوم یقیم الله بهم الأرض و هم سبعون؛ ابدال گروهی هستند که خداوند به وسیله آنان زمین را بر پا می دارد که تعدادشان هفتاد نفر است.»
5. هشتاد نفر - در فردوس الأخبار از انس بن مالک نقل شده: «الأبدال أربعون رجلاً و أربعون امرأة، کلّما مات رجل منهم أبدل الله مکانه رجلاً، و کلّما ماتت امرأة أبدل الله مکانها امرأة؛ ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هرگاه یکی از مردان بمیرد، خداوند مرد دیگری را به جای او قرار می دهد، و هر گاه یکی از زنان بمیرد، زن دیگری را جایگزین می کند.»
ادامه دارد
******
منابع:-سفینةالبحارج1- مجمع البحرین- بحارالانوارج52- مفاتیح الجنان-مسند احمد- المعجم الکبیر، ج 10-فردوس الأخبار، ج 1-حلیةالأولیاء، ج 1
