صله ارحام از دید گاه آیات و روایات

اما از آیات سوره نسا آیه 1 مى فرماید:(و اتقواللّه الذى تساءلون به و الارحام)

ترجمه :

واز خدایى بپرهیزید که همگى به عظمت او معترفید و هنگامى که چیزى از یکدیگر مى خواهید نام او را مى برید ونیز از قطع رابطه با خویشاوندان خود پرهیز کنید.

مفسر عظیم الشان مرحوم طبسى صاحب تفسیر شریف مجمع البیان در ذیل آیه شریفه مى فرماید آیه دلالت مى کند بر وجوب صله ارحام .

امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: صلو ارحامکم وان قطعوکم یعنى با خویشاوندانتان پیوند برقرار کنید گرچه آنها از شما قطع رابطه کنند. (1)

علامه و مفسر کبیر قرآن مجید مرحوم طباطبایى صاحب تفسیر شریف المیزان مى فرماید: مراد از تسائلون به و الارحام یعنى از آن جایى که خداوند در پیش انسانها عظیم و بزرگ است و محبوب آنهاست و لذا وقتى از همدیگر سوال مى کنند طرف را به خداوند قسم مى دهند چون انسان وقتى مى خواهد قسم بخورد به چیزى که در پیش او عظیم و بزرگ است و محبوب اوست قسم مى خورد و ظاهر اینست که ارحام عطف است به کلمه اللّه آن وقت معنى این مى شود انسانها وقتى از طرف چیزى مى خواهند طرف را به خداوند و به ارحام (خویشاوند) قسم مى دهند. (2)

راوى مى گوید: از امام صادق علیه السلام سوال کردم از قول خداوند که مى فرماید: و اتقوا الذى تسائلون به و الارحام (3) یعنى و بترسید از آن خدایى که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست مى کنید و درباره ارحام کوتاهى مکنید.

امام علیه السلام فرمودند مراد از آیه شریفه که درآن و الارحام ذکر شده است خویشاوندان مردم است به درستى که خداوند عزوجل امر کرده به پیوند خویشاوندان و بزرگ شمرده آنها را آیا نمى بینى اینکه خداوند قرار داده خویشاوندان را در کنار نام مبارک خودش است . (4)

علامه طباطبائى ره در ذیل آیه شریفه و اتقوا الذى تسائلون به و الارحام روایتى نقل مى کند از ابن عباس که رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمودند خداوند مى فرماید: صلو ارحامکم فانه ابقى لکم فى حیات دنیا و خیر لکم فى آخرتکم (5) یعنى با خویشاوندانتان پیوند برقرار کنید به درستى که این پیوند نگهدارنده شماست در این زندگى دنیا و براى روز رستاخیزتان هم عمل به نیکى محسوب مى شود و ممکن است مراد از(ابقى لکم ) به لحاظ اثر صله ارحام باشد چون صله ارحام بین اقارب و نزدیکان وحدت را تقویت مى کند بوسیله تقویت وحدت بین انسانها آن وقت است که انسانها در مقابل حوادث و دشمنان مى توانند استقامت کنند و حیات و زندگى خود را حفظ کنند صله ارحام از قویترین اسباب آرامش محسوب مى شود و قویترین اثر مثبت را بین اقوام و قبیله خواهد داشت و لذا نتیجه اى که از اعمال نیک بین اقوام گرفته مى شود قویتر است از نتیجه اى که از عمل خوب بین بیگانگان گرفته مى شود در طرف اعمال زشت هم مطلب همینطور است یعنى اثر یک عمل زشت در بین قبیله و نزدیکان شدیدتر است از عمل زشت بین اجانب و بیگانگان .

یکى از عوامل مهمى که افراد یک قبیله را به هم اتصال مى دهد صله ارحام است براى صله ارحام آثار حقیقى وجود دارد که در روحیه انسانها و اخلاق آنها و حتى در جسم انسانها یک نوع آرامش بوجود مى آورد و این قابل انکار نیست گرچه گاهى عواملى پیدا مى شود آثار صله ارحام را ضعیف مى کند یا او را باطل مى کند اما به طور کلى آثار بوجود آمده دراثر صله ارحام را از بین نخواهد برد.

آیه دوم : و الذین یصلون ما امرا به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون سو الحساب (6)

و آنها که پیوندهایى را که خدا دستور به برقرارى آنها داده برقرار مى دارند واز پروردگارشان مى ترسند واز بدى (روز قیامت ) بیم دارند.

مرحوم طبرسى در مجمع البیان در ذیل آیه شریفه در ما امر اللّه چند قول نقل مى کند، 1- مراد ایمان آوردن به تمام انبیاء و کتب آسمانى . 2- مراد صله رحم و پیوند خویشاوندى است .

3- مراد پیوند مومنین با همدیگر دوست داشتن و کمک کردن همدیگر را و در آن خویشاوند هم داخل مى شود.

و در اینجا چند روایتى که مراد از آیه را روشن مى کند و بر لزوم سله رحم دلالت دارد مى آوریم .

1- عن عمر بن یزید قال : سالت ابا عبداللّه علیه السلام عن قول اللّه عزوجل (الذین یصلون ما امر اللّه به ان یوصل ) (7)فقال قرابتک . (8)

امام صادق علیه السلام در جواب سائلى که از معنى آیه شریفه سوال کرد فرمودند: مراد از آیه نزدیکان و خویشاوندانت است .

2- عن عمر بن یزید قال : قلت لابى عبداللّه علیه السلام الذین یصلون ما امرا به ان یوصل ) قال نزلت فى رحم آل محمد علیه و آله السلام ، و قد تکون فى قرابتک ثم قال فلا تکونن ممن یقول للشیئى ، انه فى شیئى واحد. (9)

راوى مى گوید خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم درباره آیه شریفه (الذین یصلون ماامر اللّه به ) امام علیه السلام فرمودند در قرابت و پیوند آل محمد صلى اللّه علیه و آله نازل شده است و گاهى هم در خویشاوندان تو مى باشد، سپس فرمود از کسانى مباش که یک آیه را منحصر مى کنند در یک معنى .

توضیح : یعنى آیه قرآنى را دریک معنى منحصر نکنید در صورتى که از معصوم معانى متعددى براى آن آیه رسیده باشد چون براى قرآن معانى متعددى وجود دارد معنى آشکار (ظاهرى ) و معنى پنهان (باطنى ) و موید اینکه یک آیه را نباید منحصر کرد به یک معنى در صورتى که احتمال معانى دیگر هم داده شود آیه مودت است مى فرماید: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فى القربى (10)

بگو من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم در خواست نمى کنم جز دوستى نزدیکانم (اهل بیتم ) ملاحظه مى فرمایید که آیه شریفه در مقام در خواست دوستى اهل بیت علیهم السلام است در عین حال دوستى اهل بیت علیهم السلام از صله ارحام است .

و روایت محمد بن فیضل هم موید این معنى است که براى آیات قرآنى معانى متعددى وجود دارد.

قال : سمعت العبد الصالح یقول : ( الذین یصلون ما امراللّه به ان یوصل ) قال هى رحم آل محمد معلقه باالعرش تقول : اللهم صل من وصلنى و اقطع من قطعنى و هى تجرى فى کل رحم . (11)

محمد بن فضیل مى گوید از امام موسى بن جعفر علیه السلام شنیدم که فرمودند مراد از چیزى که خداوند واجب فرموده است در این آیه شریفه : پیوند اهل بیت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله است که از عرش الهى آویزان مى شود و مى گوید خداوندا پیوند کن با کسانى که با من پیوند کرده اند و قطع کن از کسانى که از من قطع ارتباط کرده اند در ادامه امام علیه السلام فرمود صله رحم اختصاص به رحم آل محمد صلى اللّه علیه و آله ندارد و در هر رحمى و خویشاوندى جارى مى شود.

3- جابر عن ابى جعفر علیه السلام قال : قال رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله : اوصى الشاهد من امتى و الغالب منهم و من فى اصلاب الرجال و ارحام النسا الى یوم القیامه ان یصل الرحم وان کانت منه على مسیره سنه فان ذلک من الدین . (12)

جابر از امام باقر علیه السلام نقل مى کند که امام علیه السلام فرمود رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمودند سفارش مى کنم امت حاضر و غائبم را و آنانى را که در صلب مردها رحم زنانند تا روز قیامت که صله رحم نکنند اگرچه به فاصله یکسال راه باشد زیرا صله رحم جزء دین است .

مرحوم علامه مجلسى ره در مورد (فان ذلک من الدین ) توضیحى دارند که مى فرماید به زیارت خویشاوندان رفتن ، اعم از رفتن یا نامه نوشتن یا هدیه فرستادن از دین است یعنى از چیزهایى است که خداوند به آن در قرآن مبین امر کرده است . (13)

4- امام صادق علیه السلام فرمود: مردى از(خثعم ) خدمت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله آمد، گفت یا رسول خدا به من خبر بده که در اسلام بهترین اعمال کدام است حضرت فرمودند اعتقاد داشتن به خداوند، گفت بعد از آن کدام عمل بهتر است ؟ حضرت فرمودند: صله رحم (پیوند خویشاوندى ) گفت بعد از آن کدام عمل بهتر است ؟ حضرت فرمود: امر کردن و دستور دادن به نیکى ها و باز داشتن از زشتى ها، مرد گفت یا رسول اللّه ، خبر دهید که مرا که خشم آورترین عمل در درگاه الهى کدام است حضرت فرمودند: به خدا شریک قرار دادن ، گفت بعد از آن کدام عمل خشم آورترین عمل است ؟ فرمود: قطع رحم ، بریدن از خویشاوندان . گفت بعد از آن کدام عمل مورد غضب خداوند است ؟ حضرت فرمود امر به زشتیها و نهى از نیکى ها.(14) 5- فى وصایا ابى ذر قال : اوصانى رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله ان اصل رحمى وان ادبرت . (15)

ابیذر گفت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله مرا امر فرمودند که پیوند کنم با خویشاوندانم اگر چه آنها بر من پشت کنند و قطع رابطه نمایند.

6- عن امیرالمومنین علیه السلام فى حدیث قال : صلوا ارحامکم وان قطعوکم .(16)

حضرت فرمود:

پیوند با خویشاوندانتان برقرار کنید اگر چه آنان از شما بریده باشند.

×××××

پاورقی:1- - بحارالانوار ج 74 ص 92--2 - المیزان ج 4 ص 137--3- سوره نساء آیه 1

4 - اصول کافى ج 2 ص 150--5- المیزان ج 4 ص 147--6- سوره رعد آیه 21

7 - سوره رعد آیه 21--8- اصول کافى ج 2 ص --1569- اصول کافى ج 2 ص 156

10 - سوره شورى آیه 23--11- المیزان ج 2 ص 349---12 اصول کافى ج 2 ص 151

13 - بحارالانوار ج 74 ص 114--14- وسائل الشیعه ج 11 ص 396--15- بحارالانوار ج 74 ص 91

16- وسائل الشیعه ج 11 ص 175