دستورالعملى از حاج میرزا ملکى تبریزى در رابطه با آداب دعا (1)

آداب دعا 

بارى دعا را آداب و آیینهاى ویژه اى است که اینک پاره اى از آنها را با بهره گیرى از روایات و احادیثى که در این باره هست ، مى آوریم :

1 - امیدوارى به خدا و نومیدى از هر چه جز او (ست )

از آداب دعا این است که دعا کننده در بر آمدن و روا شدن نیاز خویش تنها به خدا امید بندد و از هر چه و هر که جز او(ست )، امید ببرد، و در آیه شریفه و ادعوه خوفا و طمعا ) (:: او را از روى ترس و امید بخوانید) به این ادب اشارتى شده است .

از پیامبر اکرم گزارش شد که فرمود: با یقین به اجابت ، خدا را بخوانید و دعا و در خواست خود بدو برید.(:: ادعوا الله و انتم موقنون بالاجابه )

2 - پرهیز از گناه بویژه ستم به جان و جاه و مال مردم :

از دیگر آداب دعا این است که دعا کننده باید از گناهکارى بویژه دراز دستى و ستمکارى و حرامخوارى پرهیز کند، دست ستم از جان و مال و آبرو مردم کوتاه دارد و کردار خویش پسندیده سازد، اینک چند روایت :

از پیامبر (ص ) روایت شده هر کس دوست دارد دعایش اجابت شود، بر اوست که کسب و کار و خورد و خوراکش را حلال و پاک سازد، یعنى از کلاهبردارى و حرامخوارى بپرهیزد.

در سفارشهاى خدا به عیسى (ع )آمدن : به ستمگران بنى اسرائیل بگو: در حال حرامخورى و بت پرستى مرا نخوانند، که من سوگند خورده ام هر که مرا بخواند اجابتش کنم ، و اجابت من اینان را تا آن گاه که در حرامخوارى و بت پرستى هستند، جز لعن و نفرین نیست .

زمینه هاى اجابت دعا

افزون بر صفات یاد شده که اجابت دعا را جلو مى گیرند، آداب و آیینهاى دیگر نیز هستند که زمینه اجابت را فراهم مى سازند، و بر دعا کننده است که آنها را رعایت کند و پاس دارد، اینک برخى از آن زمینه ها:

1 - تضرع و گریه 

از خوف و خشیت خداا گریستن و با زارى و تضرع رو بدو کردن و سر بر آستان او ساییدن ، از آداب و آیینهاى بندگى است ، و افزون بر پیامدهاى نیکوى فراوانى که دارد، از زمینه هاى استجابت دعا نیز هست ، اینک چند روایت :

در روایتى آمده : در میان بهشت و دوزخ گردنه اى است که جز گریه کنندگان از خشیت خدا هیچ کس از آن نمى گذرد.(:: بین الجنه و النار عقبه لا یجوز منها الا البکاوون من خشیه الله . )

از پیامبر (ص ) گزارش شده : خداوند به عزت خویش سوگند یاد کرده که بندگان من قدر و قیمت گریه را نمى دانند و خبر ندارند که من براى گریه آنان چه بهاى سنگین و چه پاداش شیرینى اندوخته ام ، براى آنان در جوار و کنار خویش کاخى ویژه ففراهم کرده ام و کسى را در آن کاخ با آنان شریک نساخته ام .

2 - سپاس و ستایش و عذر و پوزش 

از دیگر آداب دعا، خدا را ستایش کردن و بزرگ داشتن است ، از امیرالمؤ منین (ع )پرسیدند: خدا را چگونه ستایش کنیم و بزرگ شماریم ؟ فرمود: بگویید: یا من اقرب الى من حبل الورید، یا من یحول بین المر ء و قلبه ، یا من هو بالمنظر الاعلى و بالافق المبین ، یا من لیس کمثله شیى ء

به هنگام ستایش نیز بجاست که خدا را با اسما و صفاتى که با دعا و نیاز ما تناسب دارد بخوانیم ، نعمتها و بخششهاى او را یاد کنیم و آنها را شکر و سپاس گزاریم ، سپس گناهان خویش را یاد کنیم و از آنها عذر و پوزش ‍ بخواهیم .

3 - درنگ و تامل و اصرار و پافشارى 

نیز بجاست که دعا کننده در دعاى خویش درنگ و تامل کند، از عجله و شتاب بپرهیزد، و بر آنچه مى خواهد اصرار و پافشارى کند - که خدا بنده اى را که در دعاو نیاز خویش لجاجت و پافشارى مى کند، دوست دارد - و دست کم دعاى خویش را سه بار تکرار کند.

4 - از چشم مردم دور داشتن 

نیز بجاست در خلوت و پنهانى ، دور از چشم مردم به دعا ایستد، تا هم از آفت ریا دور ماند و هم فرمان خدا را که فرمود: پنهانى دعا کنید.

به جاى آورده باشد، و در روایت نیز آمده که : یک دعاى پنهان با هفتاد دعاى آشکار برابرى مى کند(:: دعا السر یعدل سبعین دعوه فى العلانیه )

5 - خضوع و خشوع 

از دیگر آداب دعا این است که باید با دلى خاشع و بدنى خاضع به خدا رو کرد و با کوچکسارى و چرب زبانى هر چه بیشتر، درخواست و نیاز بدو برد.

روایت شده که خداوند به عیسى (ع )فرمود: یا عیسى ! مرا بخوان چونان غریق بیچاره اى که جز من پناهى نمى شناسد، با شکسته دلى مرا بخوان ، در خلوت و تهایى ، بسیارمرا یاد کن ، دوست دارم که با چرب زبانى و چاپلوسى و با تملق و خاکسارى مرا بخوانى ، البته از روى صنده دلى و بیدارى و نه از روى غفلت و خوابزدگى ، دوست دارم که صداى غمزده و آواى اندوه بارت را به گوش من برسانى .

نیز روایت شده که خداوند به موسى (ع ) فرمود: موسى ! هرگاه مرا بخوانى ، ترسان و لرزان مرا بخوان ، با خوف و خشیت چهره بر خاک بمال و سر به سجده گذار، دل شکسته و ترسان با من راز و نیاز کن .

دلت را با خشیت بمیران ، با ژولیدگى و شوریدگى به من رو کن ، چونان کسى که از ترس دشمن مى گریزد، فریاد مى کشد و یارى مى خواهد، تو نیز از ترس گناهانت فریاد بکش و از من یارى خواه که من خوب یار و یاورى براى بندگانم هستم .

6 - انگشترى به دست داشتن 

از دیگر آداب دعا انگشتر فیروزه یا عقیق به دست داشتن است و روایت شده که خداوند فرمود: من شرم دارم که دستى را که انگشترى فیروزه یا عقیق در انگشت باشد، نومید برگردانم .از امام صادق (ع )نیز روایت شده : هستى که با انگشترى عقیق در انگشت به سوى خدا بال رود، نزد او از هر دست دیگرى عزیزتر است .(2)

××××××

پاورقی:1- سلوک عارفان ، ترجمه المراقبات فى اعمال السنه ، حاج میرزا جواد ملکى تبریزى ، با تلخیص ، ص 173 - 202.

2- در محضر عارفان - مؤ لف : واصف بادکوبه اى