اربعین حسینی

عده‏ای از بزرگان، نظر به بازگشت اهل‏بیت علیهم‏السلام علیهم‏السلام در اربعین اول داده‏اند، و یا دست کم از ظاهر کلام ایشان این معنا استفاده می‏شود.

یک: ابوریحان بیرونی (م 440)؛ ایشان در کتاب الآثار الباقیة می‏نویسد.

شهر صفر؛ فی الیوم الأول: أدخل رأس الحسین علیه‏السلام مدینة دمشق.....،

در روز اول ماه صفر، سر حسین علیه‏السلام را وارد دمشق نمودند، و یزید - که لعنت خدا بر وی باد - آن را در مقابل خود نهاد... و در روز بیستم آن، سر حسین علیه‏السلام را به بدنش ملحق کردند و در همان جا دفن نمودند و زیارت اربعین درباره‏ی این روز است. و بدین سبب این زیارت را «اربعین» گویند که چهل تن از اهل‏بیت او پس از مراجعت از شام قبرش را زیارت کردند!.1

دو. قرطبی (م 671) در تذکرة می‏نویسد

و الامامیة تقول ان الرأس أعید الی الجثة بکربلاء بعد أربعین یوما من القتل، و هو یوم معروف عندهم یسمون الزیارة فیه زیارة الأربعین؛

امامیه می‏گویند: سر مقدس ایشان پس از چهل روز به کربلا بازگردانده و به بدن ملحق شد و این روز نزد آنان معروف است

و از آن به زیارت یاد می‏کنند و مقصود زیارت «اربعین» است.2

سه. زکریا بن محمد بن محمود قزوینی (م 682)؛ ایشان در کتاب عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات می‏نویسد:

الیوم الأول منه: عید بنی أمیة، أدخلت فیه رأس الحسین علیه‏السلام بدمشق، و العشرون منه ردت رأس الحسین الی جثته؛

اول ماه صفر عید بنی‏امیه است؛ چون در آن روز سر حسین علیه‏السلام را به دمشق وارد ساختند و در روز بیستم آن ماه، سر ایشان را به بدن بازگردانده شد.

چهار. شیخ بهایی (م 1030)؛ ایشان در کتاب توضیح المقاصد چنین آورده است :روز نوزدهم ماه صفر، زیارت اربعین حضرت امام حسین علیه‏السلام است... و در این روز که روز اربعین است، روز ورود جابر بن عبدالله انصاری است، که به زیارت قبر آن حضرت شتافت و آن روز با روز ورود اهل‏بیت امام حسین علیه‏السلام از شام به کربلا یکی گردید؛ در حالی که ایشان قصد عزیمت به مدینه را داشتند.3

پنج. مناوی (م 1031) در ضمن ذکر اقوال گوناگون درباره‏ی محل دفن سر مطهر امام حسین علیه‏السلام می‏گوید:

و الامامیة یقولون الرأس أعید الی الجثة و دفن بکربلاء بعد أربعین یوما من القتل؛

امامیه می‏گویند: پس از چهل روز از شهادت، سر به بدن بازگردانده شد و درکربلا دفن گردید.4

شش. علامه‏ی مجلسی (م 1110) در رابطه‏ی با علت استحباب زیارت سیدالشهداء علیه‏السلام در روز اربعین می‏فرماید: مشهور بین اصحاب این است که علت آن، بازگشت اهل‏بیت حسین علیه‏السلام در چنین روزی به کربلا است، هنگامی که از شام باز می‏گشتند. و علی بن حسین علیه‏السلام سرهای مقدس را به اجساد ایشان ملحق ساخت. 5

برخی از ظاهر این عبارت چنین برداشت کرده‏اند که ایشان شهرت بین اصحاب را درباره‏ی بازگشت اهل‏بیت در روز اربعین بازگو نموده‏اند.

ممکن است گفته شود که متعلق شهرت، استحباب زیارت حضرت سیدالشهدا علیه‏السلام در روز اربعین است، نه بازگشت اهل‏بیت در روز اربعین به کربلا.

هفت.شبراوی می‏نویسد:   

و قیل أعید الی الجثة بکربلاء بعد أربعین یوما من مقتله؛

گفته شده است که سر به بدن آن حضرت بعد از چهل روز پس از شهادت، به بدن بازگردانده شد. 6

هشت. شبلنجی (م 1322 ) نیز می‏گوید:

و ذهبت الامامیة الی أنه أعید الی الجثة و دفن بکربلاء بعد أربعین یوما من المقتل؛

نظر امامیه این است که سر آن حضرت به بدن ایشان ملحق گردید، و چهل روز پس از شهادت آن حضرت در کربلا به خاک سپرده شد.7

نه. آیت الله میرزا محمد اشراقی (ارباب) (م 1341 ق) پس از ذکر روایت بشارة المصطفی درباره‏ی زیارت جابر می‏نویسد:

در این خبر معتبر، مذکور نیست که زیارت جابر در روز اربعین بوده یا روز دیگر و نیز ذکر نشده که زیارت جابر در سال اول شهادت بود یا بعد؛ لیکن مذکور در سایر کتب شیعه، تحقق هر دو امر است. در هر حال ورود اهل‏بیت را به کربلا در روز اربعین بسیاری ذکر کرده‏اند، از عامه و خاصه؛ مانند ابن‏نما و ابن‏طاووس و ابومخنف و صاحب کتاب نورالعین، و از عبارت امالی صدوق نیز ظاهر شود که گوید: خرج علی بن الحسین علیه‏السلام بالنسوة و رد الرأس الی کربلاء... و در سیره و تاریخ محفوظ است. که بعد از سال شهادت، اهل‏بیت مسافرتی به عراق ننموده‏اند

ایشان پس از ذکر خلاصه‏ی نظر محدث نوری می‏فرماید:

و حاصل او زیاده بر استبعاد چیزی نیست و امور منقوله را نتوان به استغراب تکذیب کرد، اگر چه سید بن طاووس با آن‏که خود او در کتاب لهوف ورود اهل‏بیت را در اربعین ذکر کرده، در کتاب اقبال استبعاد نموده و هرگاه کسی تأمل و تتبع در وضع مسافرت اعراب و خصوصا در ازمنه‏ی سابقه نموده باشد، می‏داند که این گونه طی مسافت ایشان خلاف عادت نیست، خصوصا هر گاه قافله‏ای شتاب داشته باشد و از این قبیل سرعت سیر (در) مسافرت بسی معهود است... در هر حال وجهی برای تکذیب ورود اهل‏بیت به کربلا نیست.8

گفتنی است که گر چه برخی از نقلهای فوق، تنها بازگرداندن سر مقدس به بدن طاهر آن حضرت در روز اربعین را ذکر کرده است، ولی از آن جا که مسئله‏ی الحاق سر به بدن، از مسئله‏ی بازگشت اهل‏بیت به کربلا جدا نیست، و بنابر قول مشهور این کار توسط امام زین‏العابدین علیه‏السلام صورت پذیرفت، از این رو سخن قرطبی و پس از آن قزوینی، مناوی؛ شبراوی و شبلنجی را آوردیم.

******* 

پاورقی:

1 -التذکره،ج2،ص668---2-عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات،ص45

3-توضیح المقاصد،ص6--4-فیض الغدیر،ج1،ص205

5-بحارالانوار،ج101،ص-70--6-الاتحاف بحب الاشراف،ص 334

7-نورالابصار،ص121--8-الاربعین الحسینیه،ص205-207