گفتار حکماء، کنار جنازه اسکندر

(فاعتبرو یا اولی الابصار)

پس از آنکه جنازه اسکندر را با تشریفات خاصى به اسکندریه منتقل ساختند، حکیمانى از ایران و هند و روم و... که همواره با اسکندر بودند و اسکندر بدون راءى آنها، فرمانى صادر نمى کرد، به اسکندریه آمده و در اطراف جنازه او اجتماع کردند(1).

این حکیمان در کنار جنازه اسکندر که آنرا در میان جواهر و طلا غرق کرده و تابوت طلا و جواهر آگین گذارده بودند، قرار گرفتند، برجسته ترین آنها (ارسطاطالیس ) به سایرین رو کرد و گفت :

به پیش آئید، و هر یک از شما سخنى بگوئید تا براى خواص تسلى خاطر بوده و براى عامه مردم مایه پند و وعظ باشد، آنگاه خود به عنوان نخستین نفر برخاست و دستش را بر تابوت گذارد و گفت :

 سخن ارسطاطالیس : اسیر کننده اسیران ، خود اسیر گشت

    ((اصبح آسرالاسراء اسیرا:))

    ((آن کس که اسیر کننده اسیران بود، عاقبت خود اسیر گشت ))

جمع کننده طلاها

دومى گفت :

    ((هذا الملک کان یخباء الذهب فقد صار الذهب یخباءه :))

    ((این همان پادشاهى است که طلاها را جمع مى کرد و در بر مى گرفت ولى اینک طلاها او را در بر گرفته است ))

از شگفتترین شگفتیها

دیگرى گفت :

    ((من اعجب العجب ان القوى قد غلب والضعفاء لاهون مفترون :))

    ((از شگفتترین شگفتیها اینکه ، نیرومند مغلوب شد ولى ضعیفان سرگرم دنیا گردیده و به آن مغرور شده اند))

چرا مرگرا از خود دور نکردى

چهارمى گفت :

    ((یا ذا الذى جعل اجله ضمارا و امله عیانا فهلا باعدت من اجلک لتبلغ بعض املک :

    ((اى کسیکه مرگ را در پشت سر و آرزویت را پیش رو قرار داده بودى ، چرا مرگرا از خود دور نکردى تا به بعضى از آرزوهایت برسى ))

وبال گردن

دیگرى گفت :

    ((ایها الساعى المنتصب ، جمعت ما خذلک عند الاحتیاج الیه فغودرت علیک اوزاره وقارفت آثامه فجمعت لغیرک واثمه علیک :))

    ((اى کسى که همواره در توسعه طلبى و تلاش بودى ، بجمع آورى امورى پرداختى که هنگام احتیاج ترا بخود واگذاشت و در جمع آورى آنها مرتکب جنایتها شدى و حال آنکه آنها را براى دیگران جمع کردى و تنها گناه و وبال براى تو باقیماند))

موعظه اى مرگ

ششمى گفت :

    ((قد کنت لنا واعظا فما وعظتنا موعظة ابلغ من وفاتک ، فمن کان له معقول فلیعقل و من کان معتبرا فلیعتبر:))

  ((تو واعظ و پند دهنده ما بودى و اینک هیچ موعظه اى براى ما مؤ ثرتر از مرگ تو نیست ، بنابراین کسیکه داراى عقل است در این باره بیندیشد و کسیکه خواهان عبرت است باید عبرت بگیرد)).

وحشت وترس

دیگرى گفت :

((رب غائب لک یخافک من ورائک و هو الیوم بحضرتک ولایخافک :))

((چه بسا افرادى که از نظر تو غائب بودند ولى سخت از تو وحشت و ترس داشتند، اما همانها امروز در حضور تو هستند ترسى از تو ندارند))

سکوت

هشتمى گفت :

((رب حریص على سکوتک اذلا تسکت و هو الیوم حریص على کلامک اذلا تتکلم :))

((چه بسا افرادى که علاقه شدید بسکوت تو داشتند، ولى سکوت نمیکردى و همانها امروز علاقه بشنیدن سخن تو دارند اما سخن نمى گوئى ))

مرگ

دیگرى گفت :

((کم اماتت هذه النفس لئلا تموت و قد ماتت :))

((این شخص چقدر اشخاص را کشت تا اینکه نمیرد ولى عاقبت مرد))

پادشاهى

دهمى گفت :

((یا عظیم السلطان اضمحل سلطانک ، کما اضمحل ظل السحال و عفت آثار مملکتک کما عفت آثار الذباب :))

 ((اى کسى که سلطنت با عظمت داشتى ، پادشاهى تو مانند سایه ابر از بین رفت و آثار فرمانروائیت مانند آثار پشه هاى ضعیف چه زود محو گردید؟!))

زمین

دیگرى گفت :

((یا من ضاقت علیه الارض طولا و عرضا لیت شعرى کیف حالک فیما احتوى علیک منها:))

((اى کسى که زمین با این طول و عرض بر توتنگ بود کاش مى دانستم اینک که چند وجب از زمین ترا در بر گرفته است حالت چگونه است ؟))

لذت زود گذر

دوازدهمى گفت :

    ((ایها الجمع الحافل والملقى افاضل الترغبوا فیما لایدوم سروره و تقطع لذته فقد بان لکم الصلاح والرشاد من الغى والفساد:))

    ((اى کسانى که در اینجا بگرد جنازه اسکندر اجتماع کرده و به هم پیوسته اید، بچیزى که سرور آن دوام ندارد و لذت آن زود گذر است دل نبندید، اینک براى شما راه درست و هدایت از راه گمراهى و فساد آشکار شد))

غضب

دیگرى گفت :

    ((یا من کان غضبه الموت هلا غضبت على الموت :))

  ((اى کسى که غضبت مرگ بود، چرا بر مرگ غضب نکردى ؟!))

عبرت

دیگرى گفت :

((قد رایتم هذا الملک الماضى فلیتعظ به الملک الباقى :))

((اى حاضران شما این پادشاه را که درگذشت دیدید، پس باید پادشاهانى که باقى مانده اند، از آن عبرت و پند بگیرند))

ساکتان سخن بگویند

پانزدهمى گفت :

    ((ان الذى کانت الاذان تنصت له قد سکت ، الان کل ساکت :))

    ((آن کسى که گوشها براى شنیدن سخنانش ، خاموش مى شدند، خود ساکت شد، و اینک همه ساکتان سخن بگویند))

    ((ما کنت احسب ان غالب دارا یغلب :))

   ((گمان نمى کردم کسى که بر دارا پادشاه ایران پیروز گردید مغلوب گردد))( 3)

×××××

پاورقی:1- صاحب مروج الذهب این حکما را 28 نفر شمرده است (مروج الذهب ج 1 ص 321).

2- دختر دارا بن دارا (مروج الذهب ج 1 ص 322).

3- داستان باستان،آیت الله حسین نوری