?علی علیه السلام در قرآن(1)

?با عنایت به اینکه در ماه مبارک رجب، ماه میلادمولای متقیان علی (ع) قرار داریم لذا به بررسی مختصری در آیات وارده درشان امیرالمومنین علی (ع) می‌پردازیم:

تعداد آیات نازل شده درشان علی بن ابیطالب (ع)

براساس اعترافات علماء و دانشمندان خاصه و عامه بیشترین آیات مندرج وثنا در میان اصحاب رسول‌ا... (ص) از سوی خداوند متعال در حق مولی‌الموحدین علی (ع) نازل شده است. روایات متعدد و معتبری موجود است که این حقیقت را با صراحت هرچه تمامتر بیان میدارند. در این قسمت به تعدادی از روایات با استفاده از منابع اهل سنت اشاره می‌شود:

الف: گروهی از علمای اهل تسنن مانند «حافظ بن عساکر»،«گنجی شافعی»،«سیوطی»،«ابن حجر»،«خطیب بغدادی» و دیگران روایت مهمی را در این خصوص نقل کرده‌اند که در آن به تعداد آیات نازل شده درشان حضرت علی(ع) تصریح شده است:

عن ابن‌عباس قال: نَزلت فی علیِ ثَلاثُ مِائَه آیهٍ(1)

ب: گروه دیگری از علمای عامه این روایت را نقل نموده‌اند:

عن یزیدبن رومان قال: مانَزلَ فی احدمن القرانِ ما نَزلَ فی عَلی بن ابی طالب (2)

ج: حافظ الحسکانی که از علمای معروف اهل سنت است در کتاب شواهدالتنزیل این روایت را نقل میکند:

«از اصبغ بن نباته روایت شد که گفت، علی (ع) فرمود: قرآن در چهار بخش نازل شده، که یک چهارم آن درباره ما (اهل بیت) و یک چهارم درباره دشمنان ما، و یک چهارم سنتها و مثلها و یک چهارم واجبات و احکام است، پس برای ماست کرائم قرآن. «یعنی آیاتی که جوانمردی، مروت و بزرگی را بیان میکند مصداق بارز آن ما اهل بیت هستیم» (3)

ذکر نمونه‌های بارزی از این آیات

آیه اول: حق ولایت، با خدا و رسول (ص) و علی بین ابی‌طالب (ع) است.

سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آوردند و نماز را بر پای میدارند و در حال رکوع زکات می‌پردازند. (سوره مائده آیه 55)

تشریح آیه: مفسرین خاصه و عامه در بیان شان نزول این آیه شریفه که در آن به ولایت علی (ع) در کنار ولایت خدا و رسول (ص) تصریح شده است، نوشته اند: روزی امیرالمومنین در مسجد مشغول عبادت و نماز بود، هنگامی که حضرت به رکوع رفت سائلی وارد مسجد شد و تقاضای کمک کرد. آن بزرگوار در همان حال رکوع، انگشتر خود را به سائل نشان داد و سائل نیز آن را از انگشت مبارک حضرت خارج نمود و شادمان از مسجد بیرون رفت.

همچنین در روایتی از ابوذر رحمه‌ا... علیه نقل شده است که درشأن نزول این آیه گفت: روزی با رسول خدا در مسجد نماز می‌خواندم، سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد، اما کسی به او توجه نکرد. او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی مرا مساعدت نکرد. در این هنگام علی (ع) که در حال رکوع بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. پیامبر اکرم (ص) که ناظر این واقعه بود. بعد از فارغ شدن از نماز سر به سوی آسمان بلند کرد و با خداوند مناجات نمود و عرضه داشت: خداوندا من محمد پیامبر و برگزیده تو هستم، سینه مرا گشاده کن و کارها را بر من آسان فرما، و از خاندانم علی(ع) را وزیر من گردان تا به وسیله او پشتم قوی و محکم گردد.

ابوذر می‌گوید: هنوز دعای پیامبر پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر (ص) گفت: بخوان، پیامبر فرمود چه بخوانم؟ گفت بخوان «انما ولیکم ا...»(3)

آیه دوم: خداوند متعال عمل امیرالمومنین را به عنوان الگو معرفی میکند:

«کسانی که مال خود را انفاق میکنند در شب و روز، پنهانی و آشکارا، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز بیمناک و اندوهگین نخواهند بود»(سوره بقره آیه 274)

تشریح آیه : جمع علمای خاصه و جمعی از علمای معروف اهل سنت با استفاده از روایات نوشته‌اند این آیه شریفه درباره علی(ع) نازل شده است. این عده در موارد متعدد به نقل از ابن‌عباس چنین نگاشته‌اند:«نزد علی‌ابن ابیطالب چهار درهم بود که حضرت یک درهم را شب و درهم دیگر را روز و درهم سوم را در خفاء و چهارم را آشکارا انفاق نمود و خداوند به جهت اهمیت این عمل، آیه فوق را بر پیغمبر اکرم(ص) نازل فرمود(4)

                ادامه دارد****

پاورقی:1-خطیب بغدادی درشماره3275ازتاریخ بغداد-شیخ سلیمان قندوزی حنفی درینابیع الموده باب42-گنجی شافعی درباب 62ازکتاب کفایه الطالب-سیوطی درکتاب تاریخ الخلفاء و...

2-این بحثدرحدیث940ازترجمه امیرالمؤمنین(ع)ازتاریخ دمشق-ابن حجردرکتابصواعق،ص76-سیوطی درتاریخ الخلفاء ص171-شبلنجی درنورالابصارص73و...

3-مجمع البیان ج3ص324وتفسیرالمیزان ج6،ص1تا24وتفسیرنمونه ج4،ص422-فخررازی درتفسیرمعروف خود –گنجی شافعی درباب 62ازکفایه المطالب –شیخ سلیمان قندوزی درکتاب ینابیع الموده ص251

40-ابن اثیردرشرح حال امیرالمؤمنین(ع)ازکتاب اسدالغایه بیضاوی درتفسیرخود

&حدیث روز&

قال علی – علیه السلام

اَعجَزُ النَّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ اکتِسابِ الاِخوَانِ، وَاَعجَزُ مِنهُ مَن ضَّیعَ مَن ظَفِرَ بِهِ مِنهُم

عاجز ترین مردم کسی است که از بدست آوردن دوست عاجز بماند و از او عاجزتر کسی است که دوستان بدست آورده را از دست بدهد

(الامالی ص 110)

&حدیث روز&

یَنبَغی لِلعاقِلِ أن یَحتَرِسَ مِسُکرِالمالِ،وَسُکرِالعلمِ،وَسُکرالقُدرَهِ،وَسُکرالمَدحِ،وَسُکرالشَّباب، فَانَّ لِکُلِّ واحِدٍمِن ذلکَ ریاحاًخَبیثهً،تَسلُبُ العَقلَ وَتَستَخِفُ الوَقارَ.

                                 الامام علی(ع)-شرح غررالحکم6/445

خردمندراسزدکه ازمستی ثروت ومستی دانش ومستی قدرت ومستی ستایش ومستی جوانی بپرهیزد؛زیراهریک ازاینهارابادهای پلیدی است که خِرَدرامی ربایدووقارراکم می کند.                

&حدیث  روز  &

اسراف

 ?إذاأرادَالله ُخیراًألهَمه الاقتصادَوحُسنَ التّدبیروجَنّبَهُ سُوءَ التّدبیروالإسراف.

هرگاه خداوندنسبت به بنده ای خیری رااراده فرماید.میانه روی درمعیشت وحسن تدبیردرزندگی رابه وی الهام کند.واوراازسوء تدبیرواسراف(زیاده روی)دورسازد.

 ×××××××                                                 

الإمام علی(ع)-شرحغررالحکم3/175

&حدیث روز  &

‌  ?عَوِّد لِسانَکَ لِینَ الکلامِ وبَذلَ السَّلامِ ،یََکثُرمُحِبُّوکَ ویَقِلُّ مُبغِضُوکَ.

زبانت رابه نرمگویی وسلام کردن[به دیگران]عادت ده،تادوستدارانت زیادشوندوبدخواهانت اندک .

                          حضرت امام علی(ع)-شرح غررالحکم4/329

(یاعلی مدد)

&یاعلی  &

  (بمناسبت عیدسعیدغدیر)

علی،ای همای رحمت،ای زلال زمزم حیات،ای تبلورعشق،وای تفسیرتپش قلب انسانیت،کاش دنیاامروزتوراپیدامی کرد.

ای کاش ازچشمه سارگوارای عشق وکرامتت درکویرتفتیده جانها،جویباری سرازیرمی شد.وچه می شداگرازپشت ملکوت دل،برژرفای جان ماجلوه یی می کردی،نیم رخساری نشان می دادی ودست مارامی گرفتی.

علی جان،غدیربرکه نیست،دریایی بی پایان وبیکران از ارزشهاووالائیهاست.رودخروشانی است که ازسرچشمه فیض ورحمت حق جاری گشته تابسترزمین وزمان،ازازل تاابد،به سقایت تشنگان وخستگان بپردازد.

علی جان،وچقدرما،دراین زمانه،به جامی ازولایت وهدایت تونیازداریم.

                                ******

روزعید است وهمان به که سلام توکنیم

                                مطلع الفجردل خویش به نام توکنیم

جانشینی محمد(ص)به توفرخنده بود

                               عهدتجدید،دراین بیعت عام توکنیم

                                ******

پایی که نیست همره مولا، شکسته باد

                               دستی که نیست یاورآن شاه ،بسته باد

تکمیل دین ازو شدو،نعمت ازوتمام

                               عیدغدیر بر همه یارب خجسته باد

(عید سعیدغدیرمبارک باد)

&شعرغدیر  & 

 ?بمناسبت عیدسعیدغدیرخم،عیدامامت وولایت

 آنروزاحمدرابه لب رازی مگوبود

 رازی که بهرخلق مَجدِ آبرو بود

فرمان ابلاغ ازخدا گردید صادر

اسرارپنهانی باطن  گشت ظاهر

                      دروادی خمِّ غدیرآن راست قامت

                      برطبق فرمان خدا کردی اقامت

                      قدری تحمّل کردآن میرسرافراز

                     تا رفتگان آیند وخیل ماندگان باز

شدازجهاز اُشتران آماده منبر

شدبرفرازآن پیمبر زاَمرِداور

احمدکه بودی ملک هستی پای بَستش

فرمان به لب،دستِ علی بودی به دستش

                      لعل لبش راهمچوگُل بگشوداحمد

                     روکرد برجمعیّت وفرمود احمد

                     من برشما پیغمبرم، گفتند آری

                     منصوب حیِّ داورم، گفتندآری

ازمن خطایی سرزده، گفتند هرگز

ظلم وجفایی سرزده، گفتند هرگز

گفتا که ازمن برشما حجّت تمام است

حجّت تمام وبرشما ازحق پیام است

                      هرکس مرا مولا وآقایش بخواند

                      باید علی را رهبرومولا بداند

                      جزاوکسی ملک ولایت راولی نیست

                      ازبعد من مولاکسی،غیرازعلی نیست

ازپیش خودهرگزنکردم انتصابش

برخلق کرده  ذات خالق انتخابش

هرکس که درحقّ علی حرمت گذارد

اورا بدون شک خدایش دوست دارد

                         هرکس که دشمن باامیرالمؤمنین است

                          فرداحسابش باکرام الکاتبین است

&درسهایی از نهج البلاغه&5

  ?وانما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیء قبلته.....

فرزندم! قلب جوان همچون زمین خالی است که هر بذری درآن پاشیده شود می پذیرد ، پیش از آنکه قلبت سخت شود و فکرت به امور دیگر مشغول گردد ، به تعلیم وتربیت تو مبادرت نمودم ، همت خود را به تربیت توگذاشتم ، زیرا عمر تو روبه پیش است وروزگارت روبه جلو ، دارای نیتی سالم وروحی باصفا هستی.(نامه31)

چنانچه می دانیم انسان ذاتاً گرایش به توحید وخدا شناسی داردوفرق اوبا فرشتگان نیزدراین است که انسان مختاراست  و می تواند انتخاب کند.

« مابه حقیقت راه حق وباطل را به انسان نمودیم، خواه هدایت پذیردوشکر نعمت گوید یاکفران ورزد.

(سوره دهرآیه3)

لذاهمانطورکه در زمین خالی اگر بذری افشانده شود،آن را پرورش داده وبه ثمرمی رساند ، قلب جوان نیزچنین است ، یعنی خالی از هرگونه ملکه وصفتی اعم از ملکات وصفات فاضله یا رذیله است و اگر ملکات فاضله و عقاید صحیحه درآن جای گرفت ، پرورش یافته وثمرخواهد داد ودیگر جایی برای صفات رذیله وپست وعقائدباطل نمی ماند. درقلبی هم که زنگارگرفت واز رذائل اخلاقی وافکارباطل پرشد ، جایی برای فضائل اخلاقی واعتقادات صحیح نمی ماند.مگر اینکه ابتدا آن زنگار را پاک نموده سپس قلب را جلادهند.

امام سجاد (ع) درمناجات الشاکین می فرمایند :

« بارالها ! به درگاهت شکایت می کنم از دل سنگی که با وسوسه بی ثبات شده و به زنگار وتیره گی آلوده گشته .»

پذیرش پند واندرز ونصیحت درجوان بیشتر است ، زیرا صفا وپاکی قلب اوبیش ازافراد کهنسال است که با ارتکاب معاصی قساوت قلب پیداکرده اند. گاهی قساوت قلب به حدی می رسد که ازسنگ سحت ترمی گردد وبه کلی از پذیرش حق سر باز می زند.

ودرمثال قلب انسان همچون ظرفی است که اگرچیزآلوده درآن ریخته شود، سپس چیزهای پاک راهم درآن بریزند آلوده می گردد ، لذا باید اول آن راپاک نموده وجلادهند ، وبهتر است ازاول از ریختن مواد آلوده درآن خودداری شود وباچیزهای پاک آنرا پرنمود تاجایی برای ناپاکی هادرآن نماند.

« اللهم عجل لولیک الفرج »

درسهایی از نهج البلاغه4

قال علی (ع) : الدنیا دارممر لادارمقر،والناس فیها رجلان : رجل باع فیها نفسه فاوبقها ،ورجل اتباع نفسه فاعتقها

ترجمه : دنیا خانه عبوراست نه خانه ی توقف . مردم دراین دنیا دو دسته اند:

یک دسته خودرا فروخته «به خداوندمتعال» ومانندغلامان فراری زندگی می کنندودسته ای دیگرخودرا خریده اندوآزاد ساخته اند«تحت بندگی خداوند متعال نبوده وخودرا آزاد می پندارند»

توضیح : خداوند متعال درقران کریم تجارت مومنین را باخدااینطور بیان می فرماید: خداازمومنین جان واموال آنان را خریدودربرابر آن به ایشان بهشت داد. اینها درراه خداجنگ می کنند ، می کشندوکشته می شوند. این وعده ایست که تخلف ندارد،درتوارت ، انجیل وقران بیان شده است .« کیست وفادارتر از خدا؟‌ بشارت بادشما را به معامله ای که انجام داده اید ، زیرا پیروزی بزرگی است »(1)

باتوجه به این آیه کسی که خودرا به خدابفروشدهمانندآوارگان زندگی می کند ودرهرحال فقط متوجه خداست اماکسی که خودرا بخدا نفروخته ، درگناه معصیت ونافرمانی آزاداست ، زیراخودرا خریده وتحت فرمان کسی نمی بیند.

آری بندگی خدا ونوکری اومقامی ارجمنداست که به همه کس داده نمی شود،درقران کریم مقام (عبد)بودن فقط به « ذکریا» « پیامبراسلام »«نوح‌» « عیسی » « داود » و« ایوب » داده شده است واینان بودند که همانندغلامان فراری با مشکلات مختلفی دربرنامه زندگی خویش دست بگریبان بودند، نه تنهاخودرا به خدافروخته بودند، بلکه دین خودرا هم فقط برای خدادرنظر داشتند.

یک روز عمربن عبدالعزیز ازاطرافیانش پرسیداحمق ترین مردم کیست ؟ گفتند:‌کسی که آخرت را به دنیای خودبفروشد.

عمربن عبدالعزیز گفت : آیا نمی خواهید احمق ترازاورا معرفی کنم ؟

گفتند معرفی کنید. عمربن عبدالعزیزگفت: کسی که آخرت خودرا برای نفع دیگری بفروشد.

درکتاب روضات الجنات نوشته است : روزی آقا امام موسی کاظم (ع) دربغداد ازکنارمنزل بشرعبور می کردصدای ساز وآواز داخل خانه بگوش حضرت رسیددراین موقع کنیزبشر برای ریختن خاکروبه ازمنزل خارج شد. امام فرمود: ای کنیز صاحب این خانه بنده است یا آزاد ؟!

کنیزگفت: حر و آزاد است .حضرت فرمود: راست میگویی اگربنده می بوداز مولای خود می ترسید.

کنیزواردمنزل شد.بشربرسرسفره شراب نشسته بود ،علت تاخیراو را پرسید؟ گفت شخصی ازکنارخانه شماعبورمی کردازمن سئوال کردصاحب این خانه عبدوبنده است یا حرو آزاد. گفتم : آقا حر وآزاد است .

فرمود: اگربنده بودازآقای خودمی ترسید.

این سخن چنان درقلب بشر تاثیرکردکه سرازپا نشناخت، باپای برهنه ازمنزل خارج شده خودرا به امام کاظم(ع) رساندواز کرده خودپشیمان شدوبه دست حضرت توبه کردوازگذشته های خودپوزش خواسته وباچشم گریان بازگشت .

ازان روز به بعداعمال زشت خودرا ترک کردوازجمله زهاد وعرفاء قرارگرفت وگویندچون باپای برهنه از پی حضرت موسی بن جعفر(ع) دویدوبااین حال توبه کرد اورا بشرحافی (پابرهنه) لقب دادند.

یارب مرا به رحمت بی منتها ببخش

ازخودعطا بیاور  وازمن خطاببخش

می خواندمصطفی بوجود علی تـورا  

 یارب مـرا بمرتبه  مرتضی ببخش

1- سوره توبه آیه 111

                 ? علی علیه السلام درقرآن«قسمت دوم»

  ?درقسمت اول به دوآیه ازآیات وارده درشأن مولای متقیان حضرت علی (ع)اشاره کرده واینک به آیات دیگری جهت معرفی شخصیت والای آن حضرت بصورت مختصرمی پردازیم.

آیه سوم :معرفی  حضرت علی (ع)جهت امرامامت ،نقطه پایان وتکمیل رسالت نبی گرامی اسلام(ص).«ای پیامبر ،آنچه از طرف پروردگارت برتونازل شده است راکاملاً(به مردم) برسان که اگرچنین نکنی تبلیغ رسالت واداءوظیفه نکرده ای ، و خداوند تورا از (خطرات احتمالی) مردمان محفوظ خواهدداشت وخداوندجمعیت کافران راهدایت نمی کند.(مائده آیه67)

تشریح آیه:این آیه شریفه درحقیقت حامل پیام مهم وسرنوشت ساز ف ومبین حکم قطعی الهی درمعرفی امیرالمؤمنین علی(ع) برای امرامامت وولایت است ، آیه باخطاب به پیامبراکرم (ص)شروع شده وبا تأکید دستور می دهد که آنچه ازطرف پروردگارمتعال برتونازل شده است ، رابه مردم برسان .وسپس اخطارمی کند که :« اگر ازاین مأموریت خودداری کنی رسالت خویش رابه انجام نرسانده وتبلیغ دین راتمام نکرده ای».وخداوند متعال بعدازبیان این حکم ، پیامبراکرم(ص) را دلداری می دهدوازشربدخواهان ایمن می سازد.

اکنون می پرسیم باتوجه به تاریخ نزول آیه که مسلماً دراواخر عمرشریف پیامبر(ص) نازل شده است ، چه مطلب مهمی بوده که خداوند پیامبرش رابااین تأکید واخطار ، مأمور ابلاغ آن می فرماید؟

ابن عساکر ، سیوطی ، ثعلبی وجمعی دیگرازعلمای اهل سنت بانقل روایات متعدد  ، مقصودازاین آیه شریفه وحکم موجوددرآن را ف معرفی ولایت حضرت علی (ع) ذکرمی کنندکه دومورد ازاین روایات دراینجا آورده می شود :

1- ازابن سعید خدری روایت شد که گفت :این آیه شریفه « یاایهاالرسول بلغ.....»درروزعیدغدیر خم برپیامبر اکرم(ص)

درموردعلی ابن ابی طالب نازل شده است.

2- ازابن عباس درمورداین آیه شریفه «یاایهاالرسول بلغ....»روایت شدکه گفت :درمورد علی(ع) نازل شد. خداوند(دراین آیه)به پیامبرش فرمان داد که درمورد علی (ع) تبلیغ نماید.پس پیامبر اکرم (ص) دست علی (ع) راگرفت وفرمود : هر کس که من آقاومولایش هستم ، پس علی آقاومولای اوست ، خداوندا دوست بدار دوستان اوراودشمن بداردشمنان اورا.

آیه چهارم :( ای پیامبر) وظیفه تو ، تنها اندرز دادن وترسانیدن (مردم ازنافرمانی خدا)است.وهرقومی راراهنمایی خواهد بود.«سوره رعدآیه7»

تشریح آیه:قبل ازآنکه به سراغ روایات برویم ومراد آیه شریفه راجستجو کنیم مناسب است تابا بیانی اجمالی ، فرق میان منذر وهادی روشن شود.

علمای تفسیردراین موردمی گویند : منذرکسی است که گمراهان رابابراهین وادله همراه باترسانیدن ازعواقب گمراهی ، از بیراهه به راه می آورد ف وآنان را درمتن صراط مستقیم جای می دهد ، که این ازاصلی ترین وظایف ومسئولیتهای پیامبران الهی بوده است.اماهادی کسی است که مردم را پس ازآمدن به راه ، به پیش ببرد .ودرحقیقت ، مسئولیت حفظ ازانحراف و پیش بردن مردم درمسیر حق را به عهده دارد که این مسئله ازمهمترین وظایف اولیاء الهی محسوب می شود . به عبارت ، رسول تأسیس شریعت می کند.وامام ، حافظ ونگهبان شریعت ومسئول هدایت مردم است.

باتوجه به این نکته ، اکنون به سراغ روایات منقوله درتفسیر این آیه میرویم :

1-طبری که ازعلمای بزرگ وازدانشمندان معروف اهل سنت است درتفسیر خود ذیل آیه شریفه مذکوراین روایت رانقل می کند. ازابن عباس روایت شده است که گفت : وقتی این آیه شریفه « انما انت منذرولکل قوم هاد» نازل شد پیامبراکرم(ص) دست خویش رابرسینه اش نهادوفرمود : منم منذر وبرای هرقومی راهنمایی است وبادست خود برشانه علی(ع) اشاره کرد وسپس فرمود : تویی هادی ، ای علی!بعدازمن هدایت یافتگان به وسیله توهدایت می شوند.

2- حافظ ابونعیم اصفهانی ودیگران نیز روایت زیررادرکتب خودنقل کرده اند : ازابن عباس روایت شد که در مورد این آیه شریفه گفت : پیامبراکرم(ص) فرمود : منم منذروعلی است هادی ، ای علی هدایت یافتگان به وسیله توهدایت می شوند.

3- حموینی که از علمای معروف اهل تسنن است درکتاب فوائدالمسمطین چنین نقل می کند :ان المراد بالهادی علی (ع) : یعنی منظورازهادی درآیه شریفه ، علی ابن ابی طالب (ع) است.