پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

تصویرى از گور

بس نامور به زیر زمین دفن کرده‏اند ××کز هستیش به روى زمین بر نشان نماند

و آن پیر لاشه را که سپردند زیر گل××  خاکش چنان بخورد کز و استخوان نماند

((سعدى))

بسیارى از انسان‏ها آنچنان فراموش گر گروگان‏هاى خاک شده‏اند گویا خود به جمع آنان نخواهند پیوست، و اگر لحظه‏اى به طور جدى اندیشه خود را به کار بگیرند و گور و گور نشینان را به تصویر بکشند، و یا در گورستانى حاضر آیند و از نزدیک گورها را ببینند شاید به خود آیند و راه درست رإ؛ پیدا نموده و با درک درست سرانجام این دنیا، به جهان آینده بیندیشند، و اسباب نجات و رهایى خود از آتش دوزخ را فراهم آورند، امام على علیه‏السلام براى پند دادن به ما انسان‏ها در سخنان خود، گور و گور نشینان را به گونه‏اى زیبا و عبرت‏انگیز به تصویر کشیده است، که در اینجا به ذکر نمونه‏هایى از آن سخنان بسنده مى‏شود:

1 -...فکان کل امرى‏ء منکم قد بلغ من الأرض منزل وحدته، و مخط حفرته، فیاله من بیت وحدة و منزل وحشة، و مفرد غربة و کان الصیحة قد اتتکم، و الساعة قد غشیتکم و برزتم لفصل القضاء قد راحت عنکم الأباطیل و اضمحلت عنکم العلل و استحقت بکم الحقایق و صدرت بکم الأمور مصادرها، فاتعظوا بالعبر، و اعتبروا بالغیر، و انتفعوا بالنذر .(1)

ترجمه:

((... پس گویا هر یک از شما به سراى تنهایى خود در روى زمین و گودال گور خویش رسیده است، پس شگفتا براى او خانه تنهایى و منزل ترسناک، و جایگاه بى‏کسى! و گویا صحیه دوم آسمانى به گوش‏هاى شما رسیده و ساعت قیامت شما را فرا گرفته و براى داورى در دادگاه بزرگ قیامت‏پدیدار گشته‏اید از گورهاى خود بیرون آمده‏اید و باطل‏هاى شما آشکار گردیده، و دوران بهانه‏گیرى‏ها در برابر خداوند پایان پذیرفته و حقایق براى شما ثابت گردیده، و هر کارى از نیک و بد شما در جاى خود قرار گرفته است، بنابراین، از درس‏هاى عبرت‏آموز پند، و از دگرگونى‏هاى روزگار عبرت بگیرید و از بیم دادن‏ها بهره‏مند گردید.))

2- و ما أصنع بفدک و غیر فدک و النفس مظانها فى غد جدث، تتقطع فى ظلمته اثارها، و تغیب أخبارها، و حفرة لو زیدت فى فسحتها، و أوسعت یدا حافرها لأضغطها الحجر و المدر سد فرجها التراب المتزاکم... (2)

ترجمه:

((...و مرا با فدک و جز فدک چه کار؟! در حالى که جایگاه بدن ما براى‏فردا گور خواهد بود، که در تاریکى آن نشانه‏هاى زندگى انسان از میان مى‏رود، و خبرهاى آن پنهان مى‏گردد و گودالى است که هر چند بر گشادگى آن افزوده شود و دست گورکن آن را گشاده گرداند، سنگ و کلوخ، آن را مى‏فشارد و خاک روى هم انباشته سوراخ‏هاى آن را مى‏پوشاند...)) - ((فدک)) روستایى بود که رسول خدا (ص) پس از جنگ خیبر با ساکنان آن به اینگونه صلح کرده بود که نصف خرماهاى آن از آن پیامبر (ص) باشد، و اجماع شیعه بر این است که پیامبر (ص) پیش از وفاتش آن را به فاطمه (س) بخشید، ولى ابوبکر در زمان خلافت خود آن را از دست فاطمه (س) گرفت و به بیت المال سپرد. (شرح نهج البلاغه صبحى الصالح)

3- الستم فى مساکن من کان قبلکم أطول أعمارا، و أبقى اثارا و أبعد امالا و أعد عدیدا، و أکتف جنودا؟! تعبدوا للدنیا اى تعبد و اثروها أى ایثار، ثم ظعنوا عنها بغیر زاد مبلغ، و لا ظهر قاطع...فاعلموا و أنتم تعلمون بأنکم تارکوها و ظاعنون عنها و اتعظوا فیها بالذین قالوا: ((من اشد منا قوة)) حملوا الى قبور هم فلا یدعون رکبانا، و أنزلوا الأجداث فلا یدعون ضیفانا، و جعل لهم من الصفیح أجنان، و من التراب أکفان و من الرفات جیران، فهم جیرة لا یجیبون داعیا، و لا یمنعون ضیما و لا یبالون مندبة، ان جیدوا لم یفرحوا، و ان قحطوا لم یقنطوا. جمیع و هم احاد، و جیرة و هم أبعاد. متدانون لا یتزاورون، و قریبون لا یتقاربون، حلماء قد ذهبت أضغانهم، و جهلاء قد ماتت أحقادهم، لا یخشى فجعهم، و لا یرجى دفعهم، استبدلوا بظهر الأرض بطنا، و بالسعة ضیقا، و بالأهل غربة و بالنور ظلمة، فجاؤ و هإ؛- کما فارقوها عراة .(3)

ترجمه:

((...آیا شما در جایگاه سکونت کسانى زندگى نمى‏کنید که پیش از شما بوده‏اند و عمرهاى آنان طولانى‏تر از شما و آثار و نشانه‏هاى زندگى آنان ماندنى‏تر از آثار و نشانه‏هاى شما بوده است، و آنان خود داراى آرزوهایى بیش از آرزوهاى شما، و آمادگى آنان براى زندگى در دنیا بیش از آمادگى شما بوده است و داراى لشکریانى بیش از لشکریان شما بوده‏اند، آنان دنیا را به گونه‏اى شگفت آور بندگى نمودند و آن را برگزیدند، و سرانجام بدون گرفتن توشه‏اى مناسب و مرکبى راهور از این دنیا کوچیدند...))

((...آگاه باشید! و شما آگاه هستید که روزى فرا خواهد رسید که دنیا را رها نموده و از آن کوچ خواهید کرد و در این دنیا از کسانى پند بگیرید که گفتند: ((نیرومندتر از ما کیست؟)) آنان به گورهایشان برده شدند در حالى که نام آنان را ((سوار بر مرکب)) نخواندند زیرا با میل و اراده خود سوار بر تابوت نشدند و بر گورها وارد شدند در حالى که ((مهمان)) خوانده نشدند، و از زمین پهناور براى آنان پنهانگاه و از خاک آن کفن و از استخوان‏هاى آرد شده خرد شده، همسایگانى پدید آمد، سپس آنان همسایگانى هستند که هیچ فراخوانى را پاسخ نمى‏دهند، و هیچگونه ستمى را جلوگیرى نمى‏کنند و به هیچ نوحه گرى التفات نمى‏نمایند، اگر بر آنان باران رحمت ببارد، شاد نمى‏شوند، و اگر به خشکسالى دچار گردند ناامید نمى‏گردند، آنان در کنار هم گرد آمده‏اند در حالى که تنها هستند، همسایگان هستند در حالى که دور از یکدیگرند، نزدیک یکدیگرند در حالى که یکدیگر را دیدار نمى‏نمایند، نزدیکان یکدیگرند در حالى که از هم دورند، بردبارانى هستند که کینه آنان از میان رفته، و نادانانى هستند که کینه هایشان مرده است، از زیان رسانیدن ناگهانى آنان هیچگونه ترسى و وحشتى نیست، و امیدى به آنان نیست که تا از چیزى دفاع نمایند، درون زمینى را به جاى بیرون آن، و مکان تنگ را به جاى مکان پهناور، و دورى از خویشان را به جاى زندگى در کنار آنان و تاریکى گور را به جاى روشنایى روى زمین برگزیدند، سپس به همانگونه که از دل زمین برهنه بیرون آمده بودند، برهنه به سوى آن بازگشتند...))

این سخنان پندآمیز از پیشواى پارسایان على علیه‏السلام آنچنان صریح و روشن است که نیاز به هیچگونه شرح و توضیح ندارد. ولى بى مناسبت نیست که به چند بیت از خیام نیشابورى توجه شود:

اى چرخ فلک خرابى از کینه توست - - بى‏دادگرى شیوه دیرینه توست

اى خاک اگر سینه تو بشکافند - - بس گوهر قیمتى که در سینه توست

اى دیده اگر گورنه‏اى گور به بین - - وین عالم پر فتنه و پر شور به بین

شاهان و سران و سروران زیر گلند-- روهاى چو مه در دهن مور به بین

و نیز بابا طاهر سروده است:

اگر زرین کلاهى عاقبت هیچ - - به تخت ار پادشاهى عاقبت هیچ

گرت ملک سلیمان در نگین است - - در آخر خاک راهى عاقبت هیچ(4)

×××××××

پاورقی:1- - نهج، فیض، خ 156، صبحى، خ 157.

2- نهج، فیض و صبحى، قسمتى از نامه، 45.

3-  - نهج، فیض، خ 110، صبحى، خ 111.

4- معاد در نهج البلاغه:احمد باقریان ساروى

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

 فاصل میان زندگى دنیا و بهشت و دوزخ

فان الله سبحانه لم یخلقکم عبثا، و لم یترککم سدى، و ما بین احدکم و بین الجنة أو النار الا الموت... (1)

ترجمه:

((خداوند سبحان شما را بیهوده نیافریده، و پوچ رها نکرده است، و میان هر یک از شما و بهشت و دوزخ جز مرگ فاصله‏اى نیست.))

××××××

پاورقی:1- - نهج، فیض، خ 63، صبحى، خ 64.

2- معاد در نهج البلاغه:احمد باقریان ساروى

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

در آستانه مرگ

در آن نفس که بمیرم در آرزوى تو باشم - - بدان امید دهم جان که خاک کوى تو باشم

خبر دارى اى استخوانى قفس - - که جان تو مرغى است نامش نفس

چو مرغ از قفس رفت و بگسست قید - - دگر ره نگردد به سعى تو صید

نگه دار فرصت که عالم دمیست - - دمى پیش دانا به از عالمى است

چرا دل بر این کار وانگه نهیم - - که یاران برفتند و ما بر رهیم

((سعدى))

در آستانه مرگ بر انسان چه مى‏گذرد؟ روح او چگونه از زندان کالبدش رهایى مى‏یابد؟ انسان محتضر در این لحظه‏هاى بسیار حساس و هراس‏انگیز چه حالتى دارد؟ و به چه چیزهایى مى‏اندیشد؟ و ده‏ها پرسش دیگر که انسان در این دنیا مى‏خواهد درباره لحظه مرگ خود پیش از فرا رسیدن موعد آن بداند. على علیه‏السلام در ضمن سخنان خود به برخى از این پرسش‏ها پاسخ لازم را مى‏دهد:

1- در آنجا که از انسان‏هاى دل بسته به دنیا، و غرق در خواسته‏هاى نفسانى سخن مى‏گوید، اینگونه داد سخن مى‏دهد:

اجتمعت علیهم سکرة الموت و حسرة الفوت، فقترت لها أطرافهم و تغیرت لها الوانهم، ثم ازداد الموت فیهم و لوجا، فحیل بین أحدهم و بین منطقه، و انه لبین أهله ینظر ببصره، و یسمع بأذنه على صحة من عقله و بقاء من لبه یفکر فیم أفنى عمره، و فیم أذهب دهره، و یتذکر أموالا جمعها، و أغمض فى مطالبها، و أخذها من مصرحاتها و مشتبهاتها، قد لرمته تبعات جمعها، و أشرف على فراقها، تبقى لمن و راءه ینعمون فیها و یتمتعون بها فیکون المهنا لغیره، و العب‏ء على ظهره و المرء قد غفلت رهونه بها، فهو یعض یده ندامة على ما أصحر له عند الموت من أمره، و یزهد فیما کان یرغب فیه أیام عمره و یتمنى أن الذى کان یغبطه بها و یحسده علیها قد حازها دونه، فلم یزل الموت یبالغ فى جسده حتى خالط لسانه سمعه، فصار بین أهله لا ینطق بلسانه، و لا یسمع بسمعه، یردد طرفه بالنظر فى وجوههم، یرى حرکات ألسنتهم، و لا یسمع رجع کلامهم، ثم ازداد الموت التیاطا، فقبض بصره کما قبض سمعه و خرجت الروح من جسده فصار جیفة بین أهله، قد أوحشوا من جانبه، و تباعدوا من قربه، لا یسعد باکیا، و لا یجیب داعیا، ثم حملوه الى مخط فى الأرض، فأسلموه فیه الى عمله، و انقطعوا عن زورته .(1)

ترجمه:

((...مستى سختى و بى‏هوشى مرگ و حسرت از دست رفتن دنیا آنان را فرا مى‏گیرد، اندام هایشان سست، و رنگ هایشان دگرگون مى‏شود سپس مرگ بیش از پیش آنان را در کام خود قرار داده تا آنجا که میان هر یک از آنان که مى‏میرند و سخن او فاصله مى‏اندازد توان سخن گفتن را از وى ستانده و در حالتى قرار مى‏گیرد که اهل منزل او را در میان خود گرفته و او با چشمش به آنان نگاه افکنده و در حالى که هنوز عقل او در جاى خود قرار دارد، و به هزیان نیفتاده است با گوش خود سخنان آنان را مى‏شنود، و در این اندیشه قرار مى‏گیرد که عمر خود را در چه راهى تباه نموده، و روزگار خود را در چه مسیرى سپرى کرده است! و اموالى را به یاد مى‏آورد که آنها را گرد آورده و براى به دست آوردن آنها از حلال و حرام چشم پوشیده و آنها را از راه درست و یا مشکوک و مشتبه فراهم ساخته و در نتیجه، دچار پیامدهاى نادرست و زیانبار گردآورى آنها گردیده و اکنون آماده جدایى از آنها شده است، و همه آنها براى وارثان او باقى خواهد ماند، و آن وارثان به وسیله آن اموال در ناز و نعمت قرار گرفته و از آنها بهره‏مند مى‏گردند، پس بهره‏مند شدن از اموال بدون رنج و زحمت از آن جز او بوده و سنگینى بار گناه آنها بر روى دوش او قرار مى‏گیرد و او گروگان آن اموال مى‏شود، و با یاد آورى اعمالش هنگام مرگ آنچنان پشیمانى به او دست مى‏دهد که در اثر آن دست خود را به دندان مى‏گیرد، و به آنچه که در روزهاى زندگى خود به آن دلبستگى داشت بى‏میل مى‏شود، و آرزو مى‏کند که اى کاش کسى آن اموال را گرد مى‏آورد که در زمان زندگى او به سبب داشتن آن اموال به او رشک و حسادت مى‏ورزید، پس مرگ همچنان کالبد او را در بر مى‏گیرد تا آنجا که گوش او نیز در نارسایى از انجام وظیفه شریک زبان او مى‏شود، که در پى آن به گونه‏اى در میان اهل منزل قرار مى‏گیرد که نه زبانش توانایى سخن گفتن را دارد و نه با گوشش یاراى شنیدن را، در چنین حالتى چشم خود را به صورت‏هاى آنان مى‏فکند، حرکت زبان‏هاى آنان را مى‏بیند، ولى سخن آنان را نمى‏شنود، سپس مرگ او را بیشتر در کام خود فرو مى‏گیرد و به همانگونه که گوش او از کار افتاده، چشم او نیز بسته مى‏شود و روح از کالبد او جدا گردیده، و در میان اهل منزل خود بسان مردارى مى‏شود، و با ترس و وحشت از اطراف او پراکنده و از نزد او دور مى‏شوند، نه توانایى بر یارى گریه کننده‏اى را دارد و نه مى‏تواند پاسخ خواننده‏اى را بدهد که او را به خود مى‏خواند، پس از آن، پیکر بى‏جان او را برداشته و به سوى منزلى در زمین‏به نام گور مى‏برند و در آنجا او را به عملش وامى گذارند، و از آن پس رخسارش را نمى‏بینند.))

2 - فان الموت هادم لذاتکم و مکدر شهواتکم، و مباعد طیاتکم زائر غیر محبوب و قرن غیر مغلوب و واتر غیر مطلوب، قد اعلقتکم حبائله و تکنفتکم غوائله، و اقصدتکم معابله، و عظمت فیکم سطوته، و تتابعت علیکم، عدوته، و قلت عنکم نبوته، فیوشک أن تغاشکم دواجى ظلله، و احتدام علله، و حنادس غمراته، و غواشى سکراته، وألیم ازهاقه، و دجو أطباقه و جشوبة مذاقه، فکان قد أتاکم بغته فأسکت نجیکم و فرق ندیکم و عفى اثارکم و عطل دیارکم و بعث و رائکم یقتسمون تراثکم، بین حمیم خاص لم ینفع، و قریب مخزون لم یمنع و آخر شامت لم یجزع . (2)

ترجمه:

((...پس راستى چنین است که مرگ تباه کننده لذت‏هاى شما، و تیره کننده خواسته‏هاى شما و دور کننده اندیشه‏هاى شما و دیدار کننده‏اى نادوست داشتنى و رقیبى چیره ناپذیر و جنایتکارى نامطلوب است، که دام‏هاى خود را بر شما افکنده و رنج و مصیبت‏هاى او گرداگرد شما را فرا گرفته و پیکان تیر آن شما را هدف قرار داده و توانایى و چیرگى او در میان شما بسیار بزرگ و دست درازى او به سوى شما پى در پى و خطاى شمشیر او نسبت به شما اندک است، سپس نزدیک است که تاریکى ابر تیره‏اش و دشوارى دردهایش و تاریکى شدید لحظه‏اى سخت جان ستاندنش و بى‏هوشى مستى هایش و درد جان گرفتن با عجله‏اش و تاریک نمودن هاى پى در پى‏اش و دشوارى و خشکى چشیدنش شما را فرا بگیرد، به گونه‏اى که گویا ناگهانى بر شما فرود آید و زمزمه شما را فرو خواباند و جمع شما را پراکنده و نشانه‏هاى شما را پایمال نموده و شهرهاى شما را به تعطیلى کشانیده و وارثان شما را براى تقسیم آنچه را که به ارث گذارده‏اید برانگیخته است تا آن را در میان دوست ویژه‏اى که براى شما سودى نداشته و خویشاوند اندوهگینى که مرگ را از تو باز نداشته و خویشاوند دیگرى که از مرگ تو اندوهگین نگردیده است، تقسیم نمایند.))

جهان اى برادر نماند به کس - - دل اندر جهان آفرین بند و بس

مکن تکیه بر ملک دنیا و پشت - - که بسیار کس چون تو پرورد و کشت

چو آهنگ رفتن کند جان پاک - - چه بر تخت مردن چه بر روى خاک

((سعدى))

آنچه نقل شده است تصویر لحظه جان دادن کسانى است که دنیا را براى خود لذت و سعادت و خوشبختى دانسته و تلاش خود را براى بهره‏گیرى از آن به کار گرفته و آخرت و زندگى بسیار خوب و جاوید بهشت و بهشتیان را به وادى فراموشى بسپارند. ولى در نگاه انسان‏هاى پارسا و بریده از دنیا، نه تنها مرگ، چیزى ناخواسته نیست، بلکه لحظه انتظار دیدار معشوق و پیوستن به معبود است. دنیا براى او بسان قفسى تنگ و تاریک براى پرنده بلند پرواز است که همواره در آرزوى شکستن این قفس، و پرواز بر فراز جهان بى‏انتها و جاوید لحظه شمارى مى‏کند. از این رو هر چند سکرات مرگ براى او سخت و دشوار باشد، انتظار زندگى جاوید و آسایش ابدى در لحظه جان دادن او را آرامش بى‏اندازه مى‏بخشد، اینگونه انسان‏ها دنیا را سراى لذت خود نپنداشته‏اند تا مرگ تباه کننده لذت‏هاى آنان باشد.(3)

×××××××

پاورقی:1- - نهج، فیض، خ 108، صبحى، خ 109.

2- - نهج، فیض، خ 221، صبحى، خ 23. 

3- معاد در نهج البلاغه:احمد باقریان ساروى

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

درباره عذاب قبر و سؤال نکیر و منکر

تحمله حفذة الولدان، وحشدة الاخوان الى دار غربته، و منقطع زورته، حتى اذا انصرف المشیع و رجع المضجع أقعد فى حفرته نجیا لبهتة السؤال، و عثرة الامتحان .(1)

 ترجمه:

((او انسان را پس از جان دادن در داخل تابوتى نهاده و فرزندان و فرزند زادگان و گروه برادران بر روى دست‏ها و دوش‏هاى خود گرفته، و به خانه تنهایى و غربت، جایگاهى که راه ملاقات دیگران با او بسته مى‏شود مى‏رسانند، تا آن هنگام که تشییع کننده به سوى خانه خود رهسپار، و شخص مصیبت دیده از مرگ او نیز از او جدا گردیده و راه بازگشت را در پیش مى‏گیرد، در آن هنگام او را در گودال گور او مى‏نشانند در حالى که از ترس سؤال و لغزش در امتحان، آهسته سخن مى‏گوید.))

آنچه از این سخن به دست مى‏آید این است که پس از به گور سپردن انسان، فرشتگان سؤال نکیر و منکر مى‏آیند و از او درباره برخى از باورها و امور زیر بنایى مربوط به دین و مذهب پرسش مى‏نمایند و به هنگام پرسش او را مى‏نشانند. ولى بى‏تردید، این نشاندن در داخل گور، نشاندن پیکر مادى نیست زیرا چنین چیزى با توجه به کوتاهى سقف لحد گور امکان‏پذیر نیست، بلکه مراد از آن، نشاندن یک نوع پیکر برزخى مثالى، پیکرى مجرد از ماده، و همانند پیکر مادى است و پس از پایان پرسش، انسان نادرست بى‏پاسخ مى‏ماند و سرانجام او آتش سوزان دوزخ خواهد بود. (2)

×××××

پاورقی:1- - نهج البلاغه، فیض، خ 82، صبحى، خ 83.

2- معاد در نهج البلاغه:احمد باقریان ساروى

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

پرهیز از جایگاه تهمت  

من وضع نفسه مواضع التهمه فلایلومن من أساء به الظن.-ح /159

ترجمه:
کسى که خود را در معرض بد نامى و جایگاه تهمت قرار مى‏دهد،نباید کسى را که به او گمان بد مى‏برد، ملامت کند.

شرح:
یکى از دستورهاى اسلامى این است که: مسلمان مؤمن نباید فقط به این که کار بد نمى‏کند و حرف بد نمى‏زند، راضى و خشنود باشد. بلکه باید از شنیدن حرف بد و دیدن کار بد نیز خوددارى کند. یعنى اگر در مکانى، عده‏یى، سخنان را بشنود. یا اگر در جایى کارهاى گناه آلود انجام شود، نباید در آنجا درنگ کند.
امام علیه‏السلام نیز، بر اساس همین دستور اسلامى، شیعیان خود را راهنمایى فرموده است. طبق فرمایش امام (ع): مسلمان مؤمن، نباید به جاهایى برود، که در آنها، کارهاى زشت و گناه آلود انجام مى‏گیرد. مثلا هرگز نباید به قمارخانه یا مشروب فروشى برود. زیرا با رفتن به چنین مکانهایى، به جایگاه تهمت قدم مى‏نهد و خود را در معرض بد نامى قرار مى‏دهد. یعنى هر چند هم که خود او، اهل قمار و مشروب نباشد، وقتى در چنان مکانهایى دیده شود، مورد بد گمانى قرار خواهد گرفت. و دیگران که از باطن او خبر ندارند، ممکن است تصور کنند که او نیز اهل قمار و مشروب است و به این ترتیب، به او تهمت قمار بازى و میگسارى بزنند.
روشن است که اگر چنین وضعى پیش بیاید، کسى که مورد تهمت قرار گرفته، نباید کسانى را که به او بد گمان شده و تهمت زده‏اند، ملامت کند. زیرا، تقصیر از خود اوست، که با قدم گذاشتن به چنان مکانهایى، در دل دیگران، نسبت به خود بد گمانى ایجاد کرده است.

××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

ناتوانتر از ناتوانترین

اعجز الناس من عجز عن اکتساب الاخوان، و اعجزمنه من ضیع من ظفربه منهم. -ح /12

ترجمه:

ناتوان‏ترین مردم کسى است که در بدست آوردن دوست، ناتوان باشد، و ناتوان‏تر از او، کسى است که دوست بدست آمده را، از دست بدهد.

شرح:

توانایى انسان، تنها در قدرت جسم و زور بازو نیست. بلکه توانایى روحى و اخلاقى، بالاتر و با ارزش‏تر از توانائى جسم و تن است. قدرت جسمى، با گذشت زمان و افزایش سن و سال از بین مى‏رود، اما توانایى روحى و اخلاقى، بر اثر گذشت زمان بیشتر میشود، و انسان را قوى‏تر و ورزیده‏تر مى‏کند.

پس ما، ضمن آنکه براى سلامت تن و قدرت جسم خود، باید ارزش و اهمیت قائل باشیم و در حفظ آن بکوشیم، باید سعى کنیم که توانایى روحى و اخلاقى هم بدست آوریم و هر روز به مقدار آن بیفزائم.

على علیه‏السلام مى‏فرماید: یکى از نشانه‏هاى قدرت روح و توانایى اخلاق، این است که انسان بتواند با اخلاق خوب و رفتار انسانى و مناسب، براى خود دوستان زیادى پیدا کند. پس کسى که نمى‏تواند براى خود دوست صمیمى و خوبى پیدا کند. از لحاظ روحى و اخلاقى، عاجز و ناتوان است.

اما، ناتوان‏تر از او، کسى است که دوستى را پیدا کرده، نتواند براى همیشه نگه دارد. یعنى با رفتار بد و اخلاق نامناسب خود، دوستان بدست آمده را، از دست بدهد و در زندگى اجتماعى، تنها بماند. زیرا نگهدارى دوست، دشوارتر از بدست آوردن دوست است. یعنى براى حفظ دوستان بدست آمده، بیش از یافتن دوستان جدید، قدرت روحى و اخلاق لازم است.

×××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه

   پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

چه بسا که یکبار خوردن

کم من أکله منعت أکلات. -ح /171  

ترجمه:

بسا که یک خوردن چیزى، تو را از خوردن بسیارى از خوردنیهاى دیگر، محروم مى‏کند.

شرح:

گاهى کسى را مى‏بینیم که سر سفره، به غذائى میرسد که با وضع مزاجى آن روز او سازگار نیست و نباید از آن بخورد. اما او نمیتواند از هوس خوردن جلوگیرى کند، و از آن غذائى ناسازگار میخورد، و چند ساعت بعد، به بستر بیمارى مى‏افتد. یا گاهى، کسى دیگرى را مى‏بینیم، که ناراحتى مزاجى ندارد، ولى در خوردن غذا، چنان افراط و زیاده روى میکند که بیمار مى‏شود.

در هر حال، اینگونه افراد، بخاطر آن که نتوانسته‏اند شکم خود را نگاه دارند چنان بیمار و نزار میشود، که تا مدتها از خوردن بسیارى از غذاها و میوه‏ها و خوراکى‏ها محروم میشوند. و ته دستور پزشک با چند روز، جز غذائى ساده، نمیتوانند به چیز دیگرى لب بزنند.

در حالیکه اگر آن یکى ناپرهیزى نمیکرد، و این یکى به افراط و زیاده‏روى نمى‏پرداخت هر دو، در روزهاى بعد نیز میتوانستند از هر نوع خوراکى استفاده کنند، و ناچار از تحمل چند روز پرهیز و محرومیت نمى‏شدند.

این سخن امام علیه‏السلام، به ما مى‏آورد که: در هر کارى، باید به عاقبت آن هم بیندیشیم و صلاح خود را تشخیص دهیم. یعنى اگر دیدیم، در کارى، با یکبار استفاده کردن، چندین استفاده بعدى را از دست میدهیم، باید از انجام آن کار خوددارى کنیم.

×××××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

تفاوت اعمال

شتان ما بین عملین عمل تذهب لذته و تبقى تبعته، و عمل تذهب موونته و یبقى أجره -ح /121

ترجمه:

چه تفاوت بسیارى، که بین دو گونه عمل و کردار انسانها وجود دارد: عملى که لذت و خوشى آن به سرعت مى‏گذرد، ولى نتایج زیانبار و عواقب آن باقى مى‏ماند، و عملى که رنج و زحمت آن، زود تمام مى‏شود ولى پاداش آن برجا مى‏ماند.

شرح:

خداوند انسان را آزاد و مختار آفرید و به او عقل و شعور داد، تا آزادانه راه زندگى‏اش را انتخاب کند، و با اراده و اختیار خود، هر عملى که دلش خواست، انجام دهد.

اما در روز قیامت، کسى که عمل خوب انجام داده باشد پاداش مى‏گیرد و کسى که مرتکب اعمال بد شده، به کیفر و مجازات مى‏رسد.

امام علیه‏السلام، به مسلمانان هشدار مى‏دهد، تا بدانند که بین این دو گونه عمل، تفاوت بسیارى هست، و فریب ظاهر را نخورند. یعنى انسان باید بداند، که کار خوب و بد، هر دو، به زودى مى‏گذرد و تمام مى‏شود، در حالیکه نتایج و پى‏آمدهاى آن، از بین نمى‏رود، و در کارنامه اعمال انسان، باقى مى‏ماند.

فرزند عزیز، تو خود، در میان دوستان، همکلاسى‏ها، و اطرافیانت، نمونه‏هایى این دو گونه عمل را، بسیار دیده‏اى.

به عنوان مثال: دانش آموزى که به جاى درس خواندن و زحمت کشیدن، وقت خود را به بازى و تفریح و خوشگذرانى تلف مى‏کند، تمام آن بازیها و تفریحاتش، زودگذر است، و تمام خوشگذرانیهایش، به زودى تمام مى‏شود. اما نتیجه این خوشیهاى زودگذر، مردود شدن است که یک سال عمر او را بیهوده تلف مى‏کند و دیگر تا پایان عمر نمى‏تواند آن یک سال را دوباره به - دست آورد.

دانش آموزى هم که زحمت درس خواندن را تحمل مى‏کند، رنج و زحمتش به زودى تمام مى‏شود، در حالیکه پاداش این زحمت، یعنى آموختن به زودى تمام مى‏شود، در حالیکه پاداش این زحمت، یعنى آموختن علم و دانش، و رفتن به کلاس بالاتر و پیشرفتى که نصیب او مى‏شود، نتایج خوب و لذت بخشى است که براى همیشه در زندگى او باقى مى‏ماند.

از این مثال ساده، نتیجه مى‏گیریم که اعمال گناه آلوده نیز اگر هم لذتى داشته باشند، لذت شان زودگذر است، در حالیکه نتیجه آنها، یعنى مجازاتى که در پى دارند، نزد خدا باقى مى‏ماند و در روز قیامت، گریبان شخص گناهکار را مى‏گیرد. مثلا کسى که بر خلاف فرمان خداوند، روزه نمى‏گیرد. مثلا کسى که بر خلاف فرمان خداوند، روزه نمى‏گیرد و در ایام ماه مبارک رمضان، شکم‏چرانى مى‏کند، لذتى که از خوردن و آشامیدن مى‏برد، یک لذت زودگذر است. یعنى لذتى است که با جمع کردن سفره غذا، تمام مى‏شود و چیزى از آن باقى نمى‏ماند. ولى نتیجه این نافرمانى، تا روز قیامت باقى مى‏ماند و خداوند شخصى روزه خور را به مجازات نافرمانى‏اش مى‏رساند.

اما کسى روزه مى‏گیرد، فقط چند ساعت، زحمت گرسنگى و تشنگى را تحمل مى‏کند، ولى در عوض این رنج زودگذر، که با فرارسیدن غروب همان روز تمام خواهد شد.

اگر خود شما خوب فکر کنید خواهید دید که تمام کارها همین طور است. یعنى هم تمام لذتها زودگذر هستند، هم تمام زحمتها. ولى آنچه براى همیشه باقى مى‏ماند، نتیجه و عمل و کردار انسان است، که اگر بخاطر لذتهاى زودگذر گناه کرده، مجازات مى‏شود، و اگر در راه اطاعت از خدا، رنج و زحمت زودگذر را تحمل کرده، مزد و پاداش میگیرد.

×××××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

آخرت نتیجه دنیا

أعمال العباد فى عجلهم، نصیب أعینهم فى آجلهم. -ح / 7 

ترحمه: کارهایى که بندگان در این دنیا انجام میدهند، روز قیامت، در برابر چشمهایشان خواهد بود.

شرح:

دستگاههاى رادیو و تلویزیونى که به دست بشر ساخته شده، صدا و گفتار، و حرکات و اعمال آدمى را که چند سال پیش ضبط شده، پس از گذشت سالها دوباره پخش مى‏کنند، و دوباره عین همان حرفها و حرکات را جلوى چشم ما مجسم مى‏سازند. فیلمى که از اعمال و حرکات کسى ضبط شد، تا سالهاى سال، حتى تا وقتى که دنیا وجود دارد، مى‏تواند باقى بماند. چون به فرض اینکه یک فیلم رو به کهنگى و خرابى برود، مى‏تواند تصویر و صداى آن را روى فیلم دیگرى ضبط کرد و به این ترتیب، براى، همیشه آن تصویر و صدا را نگهدارى کرد.

وقتى بشر که مخلوق خداوند است، توانسته چنین دستگاهى بسازد، به سادگى مى‏توان فهمید که خداوند متعال، در دستگاه عظیم آفرینش خود، چه دستگاههاى عجیب و دقیقى براى ضبط و نگهدارى اعمال انسان، خلق کرده است.

آرى، دستگاههاى گیرنده و فرستنده و نگهدارنده جهان آفرینش، چنان عظیم و دقیق و حساس است که کوچکترین اعمال و کردار انسانها را ضبط مى‏کند و حساب یکایک کارها و کلمه به کلمه حرفها را نگاه میدارد.

امام علیه‏السلام، درباره این دستگاه عظیم، چنین خبر مى‏دهد که: هر کارى که بندگان، در دنیا انجام مى‏دهند، خداوند با تمام جزئیاتش ضبط و حفظ مى‏کند. و در روز قیامت، تمام آن کارها را، که در نامه عمل هرکس محفوظ مانده است، جلوى چشم بندگان مجسم مى‏سازد، و بدانند که خداوند، هر کس را، به - نسبت اعمال نیک و یا بدش، پاداش یا کیفر مى‏دهد.

و در آن روز، سخت‏ترین عذابها، براى کسانى است که کارهاى بدى که در این دنیا انجام داده‏اند، در آن دنیا مقابل چشمشان مجسم مى‏شود.

××××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه

پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه

زبان عاقل و زبان احمق

لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه. -ح /40

ترجمه:

زبان عاقل، پشت قلب او قرار دارد، و قلب احمق، پشت زبان او جاى گرفته است ( عاقل،با اندیشه سخن مى‏گوید ونادان بى‏فکر )

شرح:

انسان عاقل، وقتى بخواهد سخن بر زبان آورد، نخست به دل و اندیشه خود مراجعه مى‏کند، معنى آن سخن و نیکى یا بدى آن را با عقل و شعور خود مى‏سنجد، نتیجه‏یى را که ممکن است از آن حاصل شود حساب مى‏کند، و هنگامى که به درستى و خوبى سخن خود اطمینان یافت، آن را بر زبان مى‏آورد.

پس عاقل، قلب و اندیشه‏اش بیش از زبانش به کار مى‏اندازد، و زبانش را پشت سر عقل و شعور خود نگاه میدارد.

اما احمق، بر عکس رفتار مى‏کند. یعنى هر سخنى که به زبانش آمد، نسنجیده و بدون فکر و اندیشه بیان مى‏کند، و پس از آن که سخن او، در دیگران، تأثیر بد گذاشت، تازه بفکر مى‏افتد که آیا سخنش درست بوده یا نادرست. یعنى احمق، نخست زبان خود را به کار مى‏اندازد و نسنجیده حرف مى‏زند، و بعد از آن، به قلب و عقل خود مراجعه مى‏کند و در باره نیک و بد سخن خود و نتیجه و حاصل آن مى‏اندیشد.

به همین دلیل است که خردمندان، از قدیم گفته‏اند: سخنى که درباره آن کاملا فکر نکرده‏اى، بر زبان میاور.

×××××××××

پاورقی:1- پندهاى کوتاه از نهج‏البلاغه- هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه